Çiftlerle çalışan bir terapist olarak, klinik çalışmalarımda insanların birbirleriyle acı verici bağlar kurduklarını gördüm. Çiftlerin bu kendilerine acı veren, çatışmalı ilgilerini sürdürmelerinin nedeni merakımı uyandırdı. Bu çiftlerin birbirini nasıl bulduğu, ortalarındaki münasebetin sapkınlık ya da sadomazoşizmi çağrıştırması dikkatimi çekti. Çiftlerin boşandıktan sonra bile bu acı verici bağlantıyı sürdürdükleri, bu bağ için vakitlerini, paralarını, hatta birtakım durumlarda çocuklarını feda ettikleri görülüyor. Benim bu yazıdaki maksadım da bu sorulara cevap aramak ve analitik terapide bu çiftlerle nasıl çalıştığımız konusunda bilgi vermektir.
Grotstein’a (1987) nazaran beşerler boşluk hissinin yerine, kendilerine acı veren şahıslara bağlanmayı tercih ediyorlar. Bu boşluk duygusu, bireylerde “hiçlik” ve “kara delik” hissi yaratıyor. Beşerler için asıl güç olan bağlanılan bireyden yoksun kalmak değil, içlerindeki “anlamsızlık” ile başa çıkmaktır. Bu içsel boşluk insanların kendilerini neredeyse meyyit üzere hissetmelerine sebep oluyor ve Kernberg’in de dediği üzere, şahıslar “ölü hissetmektense acı çekerek hala yaşadıklarını bilmeyi” yeğliyor (1975, s.196).
Çiftlerde, intihar bombacılarının bir emel uğruna canlarını feda etmelerine ve ömürlerine öldükten sonra dahi mana vermelerine benzetilebilecek, bir acıya bağlanma olgusu bulunuyor. Bu durumda da boşluk ve anlamsızlık duygusu yerine, acı veren evlilik alakaları tercih ediliyor. Toplumsal küme üyelerinin küme kimliğini korumak için her şeylerini feda edebildikleri üzere, çiftler ve bireyler de tıpkı biçimde davranabiliyor (Lachkar, 2003, s.77). Kendilik hissinin ve kimliğin korunması, bireylerin kendi hayatından bile kıymetli olabiliyor. Bireyler bu durumlarda her türlü bedeli ödemeye hazır oluyorlar.
Analitik terapide hareket noktamızı belirleyen varsayım, çiftlerin eş seçiminde bilinçdışı süreçlerin epeyce tesirli olduğudur. Bireyler çocukluklarında açılmış bir yarayı bilinçdışında onarma uğraşıyla ya kendilerinde yara açan ebeveyne benzeri birini, ya da tam aksisi, yarayı açan ebeveynden farklı bir eş seçerler.
Duygusal acılar, kişinin geçmişinde çözülmemiş mevzuların olduğunu gösterir ve çift terapisinde bu mevzuların üzerine çalışılır (Lachkar, 2003, s.78). Böylelikle yeni tecrübeler ve şahsî gelişimleri hayata geçirmek terapi sürecinde mümkün olabilir. Zira, analitik çalışan bir terapist olarak, çiftlerin yeni tecrübelerden korktuklarını ve yeni tecrübeler yerine, yıkıcı olduğu halde eski davranış kalıplarını sürdürmeyi tercih ettiklerini gözlemlediğimi söyleyebilirim.
Terapi sürecinde, çocukluk tecrübeleri ve erken çocuklukta oluşan davranış kalıpları konusunda içgörü edinilmesi çok kıymetlidir. Ancak bu içgörü, kalıcı bir değişim için tek başına kâfi olmamaktadır. Çift dinamiğinde değişim, terapi sürecinde kazanılan içgörüleri, yeni his ve niyetleri münasebetlerde tekrar tekrar deneyimlemekle gerçekleşir.
Başarılı olduğunda evlilik, eşlerin değerli ruhsal gereksinimlerinin karşılanmasını sağlar. Her bireyin sevgi, yakınlık, onaylanma, ilişkin olma ve bedelli hissetme gereksinimleri vardır; âlâ bir evlilik bu muhtaçlıkları karşılar. Evlilik münasebetinde yalnız olmadığını bilmek, tecrübeleri paylaşmak büyük ehemmiyet taşır. Birtakım durumlarda, aile baskısı yahut toplumsal nedenlerle evlenildiğinde, sırf evlenmiş olmak bile başlı başına gurur duyulan bir durum olabilir; kişi kendini bir işi başarmış olarak görür ve kendine verdiği paha artar. Böylelikle ruhsal, toplumsal ve ekonomik muhtaçlıklar karşılandığında taraflar tatmin duygusu yaşar ve evlilik muvaffakiyete ulaşır. Lakin bu gereksinimler karşılanmadığında eşler mutsuz olmaya başlar ve evlilikte meseleler ortaya çıkar. Çiftleri terapiye getiren bu sıkıntılar epeyce çeşitli olabilir.
Analitik çift terapisinde odaklanılan, tek tek bireylerden daha çok bağlantının kendisidir. Terapide, bireyin iç dünyasındaki umutlar, dilekler, dehşetler, hayal kırıklıklarının yansıra; eşinin iç dünyasına ve tarafların iç dünyalarının etkileşimine, birbirleri üzerinde nasıl tesir ettiklerine dikkat edilir. Her çiftin yaşantısı ve irtibat biçimi birbirinden farklıdır; her çiftin kendine has karakteri vardır. Bunlar bilinçdışı süreçlerle ilgilidir ve çiftler bunun farkında değildir.
Referanslar:
Becker, B.J. (1978). Holistic, Analytic Approaches to Marital Therapy. American Journal of Psychoanalysis, 38:129-142.
Grotstein, J. (1987). Meaning, meaninglessness, and the “black hole”: Self and interactional regulation as a new paradigm for psychoanalysis and neuroscience: An introduction. Unpublished manuscript cited in Lachkar, 2003.
Kernberg, O. (1975). Borderline conditions and pathological narcissism. New York: Jason Aranson.
Lachkar, J. (2003). The Narcissistic/Borderline Couple: New Approaches to Marital Therapy. Routledge: New York & Oxford.