Çocuk psikiyatrisine müracaatların en fazla olduğu mevzular: Dikkat dağınıklığı, yerinde duramama, düşünmeden hareket etme, kendini durduramama, çabuk sinirlenme…
Başlangıçta çocukluğa mahsus bir durum üzere algılanan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), 20. yy itibariyle erişkinlikte de sürdüğü gözlenen yani hayat uzunluğu devam edebildiği kabul edilen bozukluklar ortasında yerini aldı. Yeniden de nörogelişimsel bir bozukluk olması, gelişimsel periyodunda olan çocuk beyninin esnekliği ve müdahalelere olumlu değişikliklerle yanıt verebilme kabiliyeti üzere nedenlerle DEHB’nin çocukluk devrine verilen değer korunmaktadır.
Yaşla birlikte hiperaktivite kısmı “koltuk zirvelerinde zıplayan çocuklardan “, erişkinlerde “oturması ve beklemesi gereken durumlarda yaşanan iç huzursuzluğuna “ dönüşmektedir . Koltuk doruğunda zıplayan hiperaktif bir yetişkin sık görülen bir olgu değil neyse ki.
Durumun varlığını kabullenilse bile aileleri bozukluğun belirtileri dışında en çok zorlayan hususlardan biri ilaç kullanma konusundaki kaygıları. Fakat hâlihazırda en aktif müdahale tekniği farmakolojik müdahaledir.
Peki DEHB tedavisinde antrenmanın yeri var mı?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu nörogelişimsel bir bozukluk olarak kabul edilir. Kalıtımsal komponenti barizdir. Bununla birlikte, kimi hastalıklara genetik bir yatkınlığımız olsa bile bilhassa çocukluk devrinde genlerimizin yaşadığımız etraf şartları ile etkileşimi kimi şeyleri olumlu istikamette değiştirebilir. Çocuk beyninin gelişimsel açıdan esnek oluşu ve çocukluk periyodundaki müdahalelerin DEHB belirtileri üzerine olumlu tesiri öbür taraftan idmanın nöronların büyümesi, esnekliği, gelişmesi , bilişsel işlevler ve davranışlar üzerine olumlu tesiri, antrenman ve DEHB bağlantısının incelenmesini sağlamıştır.
Egzersizin DEHB belirtileri üzerine tesirinin araştırıldığı 23 çalışmanın gözden geçirilmesiyle ortaya çıkan sonuç şu ki; antrenman sonrası hem dikkatsizlik/hiperaktivite/düşünmeden hareket etme hem duygusal sorunlar hem de davranış sıkıntıları alanlarında düzelmeler var. Kapalı ( motor) marifetlerin hiperaktivite/düşünmeden hareket etme ile ilgili sıkıntılara daha uygun geldiği, açık( motor) marifetlerin dikkat sorunlarına -diğerine nazaran daha az olmakla beraber- yeterli geldiği bulgulanmış.
Açık ve kapalı hünerler sporda yapılan aktivite esnasında etrafın kişi tarafından varsayım edilebilirlik durumuna nazaran yapılan sınıflandırmalardır. Açık marifet gerektiren aktivitelerde etrafta öteki beşerler, hava, rüzgar , yer üzere büyük ölçüde denetim edilemez değişkenler vardır ve kişi performansını çevresel faktörlere nazaran düzenlemelidir.
Buna nazaran dikkat meseleleri ile baş etmede katkısı olduğu gösterilen açık (motor) hünerler sınıfına verilebilecek örnekler; ormanlık alanda koşu, kadro sporları (futbol, basketbol, voleybol..) tenis, sörf rafting üzere sporlar.
Kapalı hünerler olarak tanımlanan aktivitelerde etraf daha sabit, kişi tarafından denetim edilebilir ve stabildir. Daha az değişkenin olduğu, başlama , bitiş ve performansa kişinin karar verebildiği sporlardır. Hiperaktivite ve dürtüsellik problemlerine olumlu tesirleri olduğu tespit edilen kapalı maharetlere örnek olarak ; basketbolda özgür atışlar ,dart atmak, okçuluk, bowling, havuzda yalnız yüzme üzere ferdî yapılan sporlar gösterilebilir. Öğrenildikten sonra kendi başına müzik aleti çalmak da spor olmasa bile aktivite olarak bu kategoride sayılabilir.
Vurgulamak gerekir ki DEHB tedavisinde altın standart hala psikofarmakolojik müdahalelerdir ve hangi spor haftada kaç gün ve ne kadar müddetle yapıldığında belirtiler ne kadar azalır ve bu azalma ne kadar devam eder bununla ilgili geniş kapsamlı bir literatür bilgisi yok. Lakin her hâlükârda çocukları yaşlarına ve gelişimlerine uygun idmanlar yapmaya teşvik etmek DEHB’yi tedavi etmese bile; spor yapmak da “oyun oynamak” üzere duygusal, toplumsal ve davranışsal alanlarda çocuklara gözle görünür katkılarda bulunacaktır.