Fibromiyalji ya da öteki ismiyle yumuşak doku romatizması bu hastalığı çekenlerin her tarafını öğrenmeye çalıştıkları, hastalığı çekmeyenlerin ise bir formda duyduğu bir hastalık. Uykuyu etkilemesi, yorgunluk, halsizliğe neden olması, birçok sefer gezici ağrılar ile karakterize bu hastalık uzun sürmesi ve ağrıların artıp azalması ile sürmesi nedeniyle hastaları bezdiren, ömür kalitesini bozan bir hastalık. İşin aslı bir tabip için fibromiyalji tanısı koymak o kadar güç değil. Genel ağrı yapan faktörleri, enfeksiyon yahut iltihaplı romatizma yapan hastalıkları dışladığımızda, hastayı dinleyerek ve muayene ile tanıyı çabucak koyuveririz. Bilhassa hastanın hikayesi aslında çabucak tabibi yönlendirir. Teşhis kolaydır da tedavi, hem hasta hem de hekim için zorlayıcıdır.
Fibromiyalji tedavisi için literatürde tedavi rehberlerine bakıldığında hastanın hangi klinik özelliği ön planda ise ona nazaran tedavi planlanması önerilmektedir. Bu klinik özellikler şöyle sıralanmaktadır; uyku bozukluğu ön planda olan hastalar, ağrı ön planda olan hastalar, depresyon/anksiyete üzere ruhsal sorunları ön planda olan hastalar ve bu sorunlarının işe bile gitmesine pürüz olan hastalar. Her bir alt başlık için çeşitli ilaçlar önerilmekte, işe bile gidemeyecek hastalar içinse multimodal tedavi denen ilaç ile birlikte bilişsel davranışsal tedavi (bir çeşit davranış değiştirmeye dayalı ruhsal tedavi) önerilmektedir.
Fibromiyalji hastalarının hekim müracaatları ekseriyetle ağrılarının düzgünce şiddetlendiği, artık baş edemedikleri durumda gerçekleşir. İlaçlar yahut ilaç kombinasyonları hastanın çok ağrılı olduğu alevlenme durumlarda süratle hastanın uyku, ağrı ve halsizlik sıkıntısına tahlil üretebilmektedir. Belirtileri azalmış olan hasta bir mühlet bu ilaçları kullanır ve yeterlilik halini görerek natürel ki ilaçları bırakır ki nizamlı tabip denetimine gelenlere de tabip tarafından bırakması önerilebilir. İlaçlar kesildikten bir mühlet sonra ise bazen ağrılar bazen uyku bozuklukları ile bir arada belirtiler tekrar başlar ve en başa dönülür. O halde buradaki problemli noktaların bulunması ve tedavinin ona nazaran takibi tabibin temel vazifesidir.
Fibromiyalji sıkıntı bir hastalık, bazen fizikî bazen duygusal bazen ruhsal ufak tefek bile olsa travmalar, bazense yenilen yemekten bile ağrılar tekrar edebilir. Kıymetli olan hastanın tekrar tabip doktor dolaşıp ümitsizliğe sürüklenmesini önlemektir. Bunun için elbette birinci kademe hastanın hastalığı hakkında bilgilendirilmesidir. Bu bilgilendirme fibromiyaljinin hastalık oluşturucu düzeneklerinin ayrıntılı bir halde anlatılmasını içermelidir. Hastanın fibromiyalji hastalığını “kabul edip onunla yaşamayı öğrenmesi” yerine “hastalığın tedavi edilebilir olduğu, tedavi için yapılması gerekenlerin mantığı” anlatılmalıdır. Zira ilaç yazmak aslında en kolayıdır ve elbette birinci basamakta bilhassa şiddetli hastalığı denetim altına alabilmek için kısa müddetli kullanılabilir. Pekala sonra?
O halde artık tedavi için yapılması gerekenlere bakalım. Fibromiyalji hastalığı pek çok nedensel faktöre bağlı olduğu için bu nedensel faktörlerin ortaya konması ve hastanın ferdi özellikleri ile birleştirilerek bir plan oluşturulması temeldir. Zira haliyle tedavide yapılması gerekenler nedensel faktörlere yönelik olmalıdır.
Fibromiyalji ve öteki çabucak hemen bütün kronik ağrıların altında otonom hudut sistemi dengesizliği vardır. Otonom hudut sistemi 2 farklı tertipten oluşur; bunlardan biri gerilime karşı bedeni alarme eden sistem (sempatik hudut sistemi), başkası ise sakinleştirici sistem (parasempatik hudut sistemi). İkisi de çok gerekli ve hayatın temelidir. Bedenimizin kendi kendine süper bir ahenk içinde çalışmasını sağlayan sistemlerdir. Sempatik sistemin hayatı tehdit eden durumlarda etkinleşir. Aktifleşince kalp atım suratı, teneffüs sayısı artar, tansiyon yükselir, kan şekeri yükselir. Yani bedeni savaşmaya hazır hale getirir. Bu vakit zarfında sempatik sistem faal iken parasempatik sistem otomatik olarak geri çekilir. Zira parasempatik sistem yavaşlatıcı, sakinleştirici tesire sahiptir. Hayati tehlike varsa yavaşlamamak gerekir zira. Fakat bir kişi daima gerilim altındaysa sempatik sistem devamlı etkin kalır, sakinleşmeye vakit kalmaz ve insan bedeni bu yüksek tempoya bir mühlet sonra dayanamaz hale gelir. Uyku bozulur, yorgunluk artar, baş ağrıları, kas ağrıları, çene sıkma üzere hayli geniş aralıkta belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Kişinin zayıf halkası neresiyse o bölge ile ilgili belirtiler daha baskın hale gelir. Bu durumda tedavide yapılması gereken sempatik sistemin aktivitesini azaltmak, parasempatik sistemin aktivitesini arttırmaktır. İlaçlar bunu yapabilir mi? Dolaylı olarak ve kullanıldıkları müddet içinde kısmen sempatik aktiviteyi azaltabilirler, fakat parasempatik aktiviteyi arttırmaları daha zordur.
Pekala otonom hudut sitemindeki dengeyi kurmanın diğer yolları var mı? Düzgün haber şu ki var: Hem de birden fazla. Bu emelle nöral terapi ve akupunktur en fazla kullanılan ve en düzgün sonuçların alınabileceği iki yol. Bu iki metotla kısa müddette ağrı ve öteki işlevsel bozuklukların denetim altına alınması mümkündür. Bu formüllerin ikisiyle de sempatik sistem aktivitesini azaltıp parasempatik aktiviteyi arttırmak mümkündür.
Otonom hudut sitemi dengesizliği dışında fibromiyaljili hastalarda bir öteki nedensel faktör bu hastalarda toksik yükün fazla olmasıdır. Biriken toksik yük bağışıklık sistemini ve antioksidan sistemi bozar. Bu iki sistemin bozulması demek bedende enflamasyon denen yangısal tablonun oluşması ve hücre içi temizleme düzeneklerinin çalışmaması demektir. Özetle bedenin ağrı ve öbür işlevsel bozukluklarla baş etme yeteneği bozulur, artan toksik yük ve enflamasyon fibromiyalji üzere görünen ve görünmeyen pek çok hastalığın nedeni olmaya başlar. Burada yeniden nöral terapi ve ozon tedavisi bu sorunların giderilmesi için faal bir tedavi imkanı sağlar. Bu iki tedavi formülü, bağışıklık sistemini dayanaklar, toksinlerin hem hücre içi hem de hücreler ortası alandan atılmasına yardımcı olur. Nöral terapi ve ozonun ayrıyeten kan ve lenf dolanımı üzerindeki olumlu tesirleri sempatik sistem baskınlığından kaynaklanan kan sirkülasyonu bozukluklarının da düzgünleşmesini sağlayacaktır.
Size bu tedavileri yapacak bir meslektaşımızı bulduğunuzda tedavi tamamlanıyor mu? Ne yazık ki hayır. Fibromiyaljili hastalarda doktorun yaptığı bu tedaviler bir manada akut devir tedavisi üzere düşünülebilir. Yani ağrının şiddetli olduğu bir devirde nedensel faktörlerin süratle düzeltilmesi ve dengelenmesi için çok hoş bir fırsat penceresi açarlar. Hasta kendisini beden sisteminin rezervi oranında bir mühlet güzel hissedecektir. Vakitle devam edegelen kronik gerilim, toksik yük, kan ve lenf dolanımının bozulması fizikî yahut duygusal bir gerilimin yarattığı son bir darbe ile hastalığın ortaya çıkmasına neden olacaktır. Bu nedenle hastanın kendisinin de yapması gereken tedavi yaklaşımlarının ağrının geçtiği yahut azaldığı periyotta bir hayat biçimi halinde hastanın hayatına sokulmalıdır.
En başta beslenme düzenlenmelidir. Enflamasyonu, toksik yükü azaltan, antioksidan özelliği yüksek besinlerle beslenmeye geçilmelidir. Kısaca anlatmak gerekirse; şeker ve şeker türevleri, tahıllar kesilmeli; bol zerzevat, meyve, lif içeren besinler alınmalı (farklı renkte zerzevat ve meyveler, bilhassa koyu renkli olanlar); kâfi su içilmeli; organik ve doğal kökenli besinler ön planda tutulmalı; zerzevat ve meyvelerin pestisit artıklarından kaçınmak için karbonatlı suyla yıkanmaları sağlanmalı; mutfakta pişirme ve saklama materyallerinde de toksik eserlerden kaçınılmalıdır.
Uyku bedenin bir manada “resetlendiği” çok değerli bir vakit dilimidir. Sağlıklı uyku için hastanın gerekli tedbirleri alması, uyku hijyenine dikkat etmesi kıymetlidir. Geç saatte yatmamak, karanlık ve serin bir odada uyumak, uykudan 3 saat evvel bilgisayar, tablet, telefon kullanımını bırakmak, uyku rutini oluşturmak için uyku öncesi ılık duş, sakinleştirici bitki çaylarından (papatya, melisa) faydalanmak birinci akla gelenlerdir.
Fibromiyalji üzere yüklü olarak kas iskelet sistemini ilgilendiren bir hastalıktan bahsederken idmanın kıymetine değinmemek olmaz. İdman kan dolanımını düzenleyerek, bedenin oksijen alımını arttırarak, kas gücü, esneklik ve dayanıklılığı arttırarak tesir gösterir. Ayrıyeten idman memnunluk ve ağrı kesici hormonlar olan endorfin ve seratoninin artmasına aracılık eder. Tertipli yapılan antrenman 8 hafta içinde olumlu tesirlerini göstermeye başlar. Fibromiyaljili hastalar için esneklik ve aerobik antrenmanlar ön planda önerilmektedir. Halbuki tartıyla yapılan antrenmanların endorfin ve seratonin arttırma tesirleri daha fazladır. Fibromiyaljili hastaların dikkat etmesi gereken en kıymetli konu antrenmana süratli ve ağır tempoda başlamamaktır. Bedene alışmadığı yüklenmeler fizikî gerilim olarak algılanarak ağrının artmasına neden olabilir. Temel anlayış hastanın sevdiği bir sportif aktiviteyi yavaş ve düşük yoğunlukla başlayarak uzun soluklu devam etmesidir. Yapılan çalışmalar yüzme, yoga, thai chi ve pilates idmanlarının olumlu tesirlerini bildirmektedir.
Sonuç olarak fibromiyalji hastalığı bir açıdan tedavi edilen bir açıdan da yönetilebilen bir hastalıktır. Hastanın hem tedavi hem de yönetebilme konusunda bilgili olması ve doktorla işbirliği en güzel sonuca ulaşan kapının anahtarıdır.