Çocuğunuz konutun küçük hükümdarı olmasın!
Gevşek disiplin ortamında büyüyen çocuk sınırsız, sorumsuz ve doyumsuz karaktere sahip oluyor ve bu çocukların birinci meseleleri çoklukla anaokulu periyodunda ortaya çıkıyor. Bu usul büyüyen çocuklar öbür arkadaşlarıyla ahenk sağlayamıyor, paylaşmayı bilmiyor ve tenkide tahammülsüzlükleriyle dikkat çekiyor. Ergenlikle birlikte benmerkezci olma hareketinde oluyor ve yalnız kalıyor. Tenkide tahammülsüz oldukları için de öğrenemiyor, kendilerini geliştiremiyor ve daima tüketen kişilikler ortaya çıkıyor. Çocukların “Evin küçük hükümdar” ları olduğu bu aile modelinin “çocukerkil” aileler olarak tanımlandığını belirten Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü-Psikiyatr Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu açmaza düşmemek için ailelere özgürlük ve sorumluluk istikrarını kurmanın yanlışsız yolları hakkında tekliflerde bulunuyor.
Hayır diyemeyen ebeveyn çocuğu tarafından yönetiliyor…
Psikiyatr Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ufak bir durumda reaksiyon gösteren, arbede eden, eşya fırlatan çocukları son vakitte çok sık gördüğünü söyleyerek. “İnsan münasebetlerinde ferdî hudutları öğrenemeyen bir çocuk tipi ortaya çıktı. Yalnızca anne-babadan değil her yerden bilgi bombardımanı altında kalan, sorgulayan çocuk tiplerini görmeye başladık. Anne-baba yetersiz kalıp çocuğa hayır demeyi öğrenemezse çocuk anne-babayı yönetmeye çalışıyor. Günümüzde çocuklar anne-babaya baskın olmaya çalışıyorlar. Bu özgürlük düşkünlüğü, tanınan kültürün bize sunduğu bir kavram. Bu vaktin ruhu diyebileceğimiz bir durum. Milenyum çağı diyoruz, dijital jenerasyon diyoruz.” dedi.
‘Biz problem çektik o çekmesin, biz güç elde ettik o kolay etsin’ yaklaşımı yanlışsız değil!
Annelik-babalık tasavvurunun da değiştiğini tabir eden psikiyatrist Tarhan “Anne baba çocuğu üzmemek için her dediğine evet diyor. Eski nesiller yokluk içinde olgunlaşıyordu. Şimdiki jenerasyonların varlık içinde olgunlaşması gerekiyor. Varlık içinde olgunlaşmak daha sıkıntı. Ebeveynler çocuklarına ‘biz badire çektik o çekmesin, biz sıkıntı elde ettik o kolay etsin’ usulünde gereğinden fazla imkân sunma gereksinimi hissediyor. Bu türlü olunca yoklukla tanışmamış bir kuşak ortaya çıkıyor. Hatta o denli ki, ebeveynler çocuklarının hüzünle, hayal kırıklığıyla karşılaştırmamayı annelik-babalık zannediyor. Hâlbuki ikisi de hayatın bir gerçeği ve çocuğun bunu öğrenmesi gerekiyor.” ihtarında bulundu.
Anne baba kolaya kaçarsa çocuk nerede duracağını öğrenemiyor
Tarhan, kararların aile içerisinde oturup konuşularak alınması gerektiğini söz ederek “Çocuğun fikrini sormak değerlidir. Mesela tatile giderken. Fakat en sonunda önder anne ve babadır. Çocuğun dediği doğruysa ona da uyulması gerekir. Bir tartışma kültürü içinde çocuk haklıysa anne-baba münasebetine nazaran çocuğu doğrulayabilir. Öte yandan çocuğun anlamsız bir formda ısrarcılığı nedeniyle ya da his sömürüsü yapması halinde anne baba ‘aman olay çıkarmasın, bu türlü bir sorunla uğraşmayayım, onu ikna etmeyle uğraşmayayım’ diyerek kolaya kaçıyor. Bu türlü durumlarda çocuk sonunu, nerede duracağını öğrenemiyor.” dedi.
Disiplinde kar yağışı modellemesi…
Anne ve babanın ortak kararlılık ve tutarlılıkla hareket etmesi gerektiğini hatırlatan Psikiyatr Tarhan “Gereğinden fazla özgür yetişen çocuklar şımarık ve saygısız olma aksiyonunda oluyor. Hatta bazen birtakım şeyleri mızmızlık yaparak, küserek elde ediyor. Bunu bir sorun çözme metodu üzere öğreniyor. Anne baba başını okşayarak hayır diyemiyor çocuğa. Bu türlü aile ilgileri kuralsız ortamlarda oluyor. Mesela anne farklı, baba farklı söylerse, anne akşam farklı, sabah farklı söylerse tutarsızlık yaşanıyor. Onun için disiplin, nasihat üzere durumlar kar yağışı üzere olur. Yavaş ve devamlı olursa fiyat. Fırtına üzere bir gün var, öbür gün olmazsa tutmaz. Bunun için kararlı, disiplinli bir ortam oluşturulması gerekir. Anne ve babanın münasebetleri ile hayır demeyi bilmesi gerekiyor. Onun için buyruk vermek yerine seçenek sunmak, nasihat vermek yerine de örnek olmak çok kıymetli.” halinde tekliflerde bulundu.
Kişiliği övmek farklı, davranışı övmek farklıdır
Çocuğa övgüyle yaklaşmanın duygusal gelişimi açısından değerli olduğunu vurgulayan Tarhan “Çocuğun kişiliğini değil, davranış kademelerini övmek gerekiyor. Yani çocuğa ‘sen çok başarılısın, pek yeterlisin, dünyanın en güzel çocuğusun’ dediğin vakit evet etiketliyorsun. Fakat ‘çalışkansın ne hoş odanı topladın ne hoş ödevini yaptın’ üzere davranış evreleri ve gayretleri övülürse çocuğa pekiştirici bir yaklaşım sergilenmiş olur. Şayet kişiliğini översek çocuk bencil olur, büyüklük hissine kapılır. Bu türlü çocuklar değişime kapalı ve inatçı oluyorlar, kendilerini geliştiremiyorlar.” dedi.
Çocukerkil ailelerin evlatları doyumsuz oluyor!
Çocukerkil ailelerin konutlarında çocuğa nazaran kurallar düzenlendiğini, çocuk istek odaklı olunduğu müşahedelerini paylaşan Tarhan “Her şeyi çocuğa nazaran düzenleyen çocukerkil ailelerin evlatları doyumsuz oluyor, çocuk 2 kişilik sevgi alıyor tekrar doymuyor. Bu çocuklar istediği olmadığında reaksiyon gösteriyor, sık sık arkadaşlık değiştiriyor, evlendiği vakit evliliğini yürütemiyor, akademik zekâsı başarılı oluyor lakin duygusal ve toplumsal maharette başarısız oluyorlar. Ders çalışmak istemiyor, bir süre sonra okul reddi başlıyor. Bakıyorsun elinde devamlı internet. Bu durum internet ve ekran bağımlılığına kadar gidiyor.” halinde muhtemel süreci tarifledi.;
İyi çocuk yetiştirmek, bilgiye boğmak değildir!
Anne baba proje çocuk büyütüyor ancak karakter gelişimini atlıyor diyen Tarhan, “Ebeveynlerin çocuğun teknik, mesleksel gelişimine kıymet verdiği üzere karakter gelişimine de kıymet vermesi gerekiyor. Karakter gelişimi için de çocuğun, nerede duracağını ve hudutlarını bilmesi, sorumluluk sahibi olması çok kıymetlidir. Her çocuğun yaşına uygun alabileceği sorumluluklar vardır. Yeterli çocuk yetiştirmek onu yalnızca bilgiye boğmak değildir. Asıl olan çocuğun bilgiyi kendisinin bulmasını sağlamaktır. Çocuğa seçenekler sunun. Mesela çocuğun önüne 3-4 tane tişört koyup birinin daha cazip olmasını sağlayıp, birini seçtirerek, çocuğa ‘ben seçtim’ özerklik hissini yaşatan anne baba da denetimi de kaybetmemiş olur.” biçiminde örnekledi.
İdeal anne-baba çocuğa iç kontrol öğretir
Çocuğun durması gereken yeri vakitle kendi öğrenebileceğinin altını çizen Prof. Dr. Nevzat Tarhan “Çocuk duruma nazaran, ortama nazaran ne vakit konuşabileceğini, ne vakit konuşamayacağını yaşına uygun bir biçimde başarır. Lakin fazla bastırılmış ailelerde iç kontrol de fazla oluyor. Bu sefer tam aykırısı özgüveni olmayan, ‘benim kişiliğim budur’ diyemeyen çocuklar ortaya çıkıyor. Bunu düzeltelim derken de çocukerkil üzere modeller hayatımıza giriyor. Gerçek seçimleri yapma, mantıklı karar verme bir yetenektir ve sonradan öğrenilir. Çocuğun yaşına nazaran dikkat değiştirme formülü uygulayarak yaklaşmalıyız. 0 – 5 yaş ortası çocuklarda, istediği değil de, dikkati değiştirilirse, ilgi duyduğu diğer bir bahse geçilirse, çocuk, anneyle babayla zıtlaşma formülünü öğrenmemiş oluyor.” dedi.;
Çocuk anne babanın farklı düşündüğünü hissederse bu farklılığı kullanıyor
Problem çözme hünerini çocuğa kazandırmanın metotları olduğunu söyleyen psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan “Çocuğun hakikat seçimlerle, özgürlük ve sorumluluk istikrarını öğrenmesi gerekiyor. Mesela çocuğa meskenin içinde yapılandırılmış bir özgür alanı bırakalım ve orada özgürce oynasın, dağıtsın. Ancak tekrar toplasın. Meskenin her tarafına tıpkı şeyi yapmayı öğretirseniz bu durumda kuralsızlığı öğretmiş oluyorsunuz. Ya da konuta konuk geldiğinde nasıl davranacağını anne babaya bakarak gözlemleyerek öğreniyor. Anne babanın ortak lisan kullanılması çok kıymetli. Farklılıklar varsa tercihi ne istikamette ise bazen annesinin, bazen babasının dediğine nazaran hareket ediyor ve o fikir farklılığını kullanmış oluyor.” dedi.
İstek-ihtiyaç istikrarı ve doyum erteleme mahareti öğrenmeli!
Çalışan annelerden de örnek veren Tarhan “Çalışan anne çocuğa vakit ayıramadım diye çocuğunun his sömürüsü yapmasına müsaade veriyor. Gereksinimi olmadığı halde çocuğun her istediğini alıyor. Bu sefer de gereksinim istek istikrarı gözden kaçıyor. Annenin çocuğa büyük insan üzere anlatması, lakin büyük insan davranışı beklememesi gerekir. Bu türlü bir durumda ‘bak meskende tıpkı oyuncaktan var, lakin şundan yok, bunu alabiliriz ya da şayet sen şu anda dayanmaya tahammüllü olmayı başarırsan, sana yarın daha büyük bir şey alacağım, hafta sonu şuraya gideceğiz’ üzere, çocuğa doyum erteleme marifeti öğretilir. Doyum erteleme marifeti öğretildiği vakit çocuk daha büyük bir isteği elde etmek için isteğini erteler. Bunlar çocuğun öğrenebildiği davranışlardır ve ben çocuğuma bu beceriyi nasıl kazandırırım diye anne babanın vakit ayırıp, baş yorması gerekir.” dedi.
Reklam bölümü çocukerkil aile kavramına çanak tutuyor
Çocukların tüketim toplumu ögelerinin da radarına takıldığını söyleyen Tarhan “Şu anda reklam dalı çocuğu muhatap almış durumda. Çocuklar şimdiden geleceğin tüketicisi olarak görülüyor. Bakıyorsunuz, birçok vakit satın alma davranışlarında, çocuğu etkileyecek bildiriler veriyorlar. Mesela tatil firmaları çocuğu çok yeterli kullanıyor.” tespitini yaparak reklamlarda çocuğun salt kendi tercihlerine nazaran karar vermiş olarak değil ailesi ile konuşarak karar verme halinin öne çıkarılması gerektiğini vurguladı.
Çocuğun güveneceği, sırtını dayayabileceği ebeveynlere muhtaçlığı var
“Ailede sıkıntı beğenen inatçı bir çocuk kişilik ortaya çıkarsa orada sorun var demektir” ikazında bulunan Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü Psikiyatr Prof. Dr. Nevzat Tarhan kelamlarını şöyle tamamladı:
“Çocuk, her istediğini yaparsa annesinin düzgün olduğunu zannediyor, hâlbuki çocuğun kendi yönettiği anne babaya değil, güveneceği, sırtını dayayabileceği ebeveynlere muhtaçlığı var. Çocuk tabiatı gereği güçlü bir anne baba görmek ister. Ebeveynlerin münasebetleriyle çocuğa hayır deme hünerine sahip olması gerekir. Hevesleriyle değil rasyonel davranan çocuk yetiştirmek için anne babalara kıymetli vazifeler düşüyor”
