“Derinlerimizdeki Bağ”
İlişki biçimlerimizde Bağlanma Tarzlarımız ve Şemalarımızın tutumu
Merhaba sevgili okur, sizlerle yesyeni bir oluşumun birinci sayısında eşlik ediyor olmaktan memnunluk duyuyor ve misafirperverliklerinden dolayı bedelli Beykent Psikoloji Kulübü Ailesine teşekkürlerimi sunmak istiyorum.
İnsan hayat uzunluğu öğrenen, öğrendikçe gelişen ve yeni kazanımlar elde eden bir varlık. Bizlerin gelişimi üzerinde tesiri art plana atılamayacak kadar değerli olan bir mevzuyu yani bağlanma tarzlarına ve şemalarımızın bağlarımız üzerine tesirine biraz göz atalım. Tarzları insanlık tarihince bireylerde erken çocukluk periyotlarından itibaren başlayan bir süreç olarak görmekteyiz. Gündelik hayatımız boyunca pek çok farklı tecrübe ile karşı karşıya kalabiliyoruz. Toplumsal yaşantılarımızda yer yer başarısız bazen ise başarılı bağlantılar kurbiliyoruz. Ancak dilek ettiğimizin dışında gelişen tavırlar ile karşılaşmak zorunda kalabiliyoruz. Bildiğimizi üzere her birey kendine has biriciktir, toplumsal yaşantımız içerisinde bazen bizleri geçmiş ömür öykülerimizden müddet gelen tarzlarımız bu seyahatte eşlik eder durumdadır. Bu yazıda bahsedeceğim Bağlanma tarzları ve Şemalara biraz yakından bakalım.
Kişi kendisine bakım vermekle yükümlü bireyle ve ortasında kurulan alakayla temaslı olmak üzere bağlanma tarzlarını geliştirildiği vurgulanmaktadır (Bowlby, 2012). Bağlanma sözünün özüne bakacak olursak, bağlanma (attachment) birden fazla kişi ortasında gelişen ve kurulan muhakkak duygusal bağ olarak nitelendirilmektedir (Santrock, 2019).
Bireyler yaşadıkları toplumsal etraf içerisinde aile başta olmak üzere arkadaş ve örgütsel bazda bağlanmalar sergileyebilmektedir. Şahısların yaşamsal hikaye geçmişlerinden etkilenip farklı şemalar geliştirebilmektedir. Kısaca şemalardan bahsetmek gerekirse insanların doğdukları andan itibaren sahip oldukları öğrenilmemiş bilgi alanına aldığı deneyim kaynakları, örüntülerine Şema ismini verebiliriz. Bir kitabın boş sayfalarına odaklanırsak, bireyin vakitle o boş sayfaları doldurması olarak görebiliriz. Çocukluktan başlayarak değiştirilmesi güç duygusal yahut bilişsel kalıplardır (Young, 2017).
Gelelim bağlantılarımıza ve bizlerin bu seyahatte sergilediğimiz tutumlara… Yaşantımız boyunca erken çocukluk periyotları itibariyle farklı biçimlerde bağlanmalar ve ilişkisel transferler kurmaktayız. İnşa ettiğimiz tüm bu bağlantılar bizlerin birer kazanımı olarak görülebilir, yeri geldiğinde başarılı yeri geldiğince başarısız sonuçlar alabilmekteyiz. Her
birimizin başından geçen başarısızlıkla yahut düşünülenin bilakis taraf alan duygusal alakalara göz atalım. Hayatımız boyunca ayrılıklar, travmalar yahut duygusal çöküntüler yaşayabilmekteyiz. Kendi deneyimlerimize dayanarak muhakkak tavırları sergileyebiliyoruz. Kuramsal açıdan bağlanma tarzlarından kelam etmek istiyorum, Ainsworth 1960’lı yılların birinci periyotlarında ortaya sunduğu bağlanma davranışlarındaki farklılıkları ortaya çıkarmaya çalışmıştır. Çalışmalar sonucunda üç farklı kümeye ayırmıştır (Ainsworth & Blehar, 1978).
1- İnançlı 2- Kaygılı/Kararsız ve 3- Kaçıngan bağlanma. Şahıslar “Güvenli Bağlanma” tarzında kolay bağ kurabilen, bağlantıya açık, hislerini paylaşıma odaklı, özgüven sahibi, keyif almaya çalışan ve kolay inanç ortamı yaratabilen mizaca sahiptirler. “Kaygılı Bağlanma” tarzında şahıslar yeni bağlar kurabilmek konusunda tereddütler çekip, isteksiz davranışlara yönelimlilerdir. İlgileri içerisinde karşı taraftan aldıkları uzaklıklı dönütlere çoklukla ayrılıkla karşılık vermektedirler. “Kaçınmacı Bağlanma” yakın ve yeni bağlardan uzak duran, yalnız vakit geçirme, his transferlerinden kaçınan ve partnerlerine güçlü süreçlerde dayanak vermek konusunda girişkenlik göstermeyen modellerdir.
Kişiliklerimize taraf veren ve totalizer yapıyı kuran bir öbür yaklaşımda, şemalarımız için bahsetmek gerekirse bağlanma tarzlarına benzeri ama başka bir biçimde ele alabiliriz. Bilişsel Davranışçı Terapiler ekolünün içerisinde yer alan ve birinci kere Jeffrey Young tarafından ortaya konan Şema Terapi ekolünün bizlere sunduğu 5 farklı alanda toplam 18 şema tipini ele almıştır. Kısaca aktarmak gerekirse;
-
Kopukluk ve reddedilmişlik alanı: 1- Terk edilme 2-Kuşkuculuk / Berbata Kullanılma 3- Duygusal Mahrumluk 4- Kusurluluk / Utanç 5- Toplumsal İzolasyon / Yabancılaşma
-
Zedelenmiş Özerklik ve Performans alanı: 6- Bağımlılık / Yetersizlik 7- Dayanıksızlık 8- Yapışıklık / gelişmemiş benlik 9- Başarısızlık
-
Zedelenmiş Sonlar alanı: 10- Haklılık / görkemlilik 11-Yetersiz öz denetim
-
Başkalarına yönelimlilik alanı: 12- Boyun Eğicilik / geri çekilme 13-Kendini feda etme 14- Onay arama
-
Aşırı tetikte olma ve baskılama ketleme alanı: 15- Karamsarlık Şeması 16- Hisleri bastırma / çok sorumluluk 17- Yüksek / acımasız standartlar ve çok eleştirellik 18- Cezalandırıcılık / acımasızlık şemaları olarak bahsedebiliriz. Bu şemalara ayrıyeten bakabilirsiniz(Rafaeli, Berstein, & Young , 2012).
Görüldüğü üzere insanın tabiatında şema ve bağlanma tarzlarının direkt tesirinin olduğunu açıkça görmekteyiz. Şimdiye biraz olsun bunları inceleyebildik. Pekala Bağlanma ve Şemaları bir ele alırsak nasıl bir sonuca varabiliriz, isterseniz birazda bu ikiliye tek bir taraftan açıklık getirelim. Bowlby’e nazaran erken devir çocukluk vaktinden itibaren “içsel çalışan modeller yahut kendilik ve öbür beşerlerle münasebetler ile ilgili şemalarla içselleştiğini göstermiştir. Bağlanma tarzlarının içerisinde bulunan düzensiz-düzenli bağlanma tavırları incelenebilir. Young ise Erken devirde ki duygusal gereksinimlerin tam olarak karşılanmamasından dolayı kaçıngan yahut dertli bağlanma biçimlerinin görüldüğünü öne sürer (Soygüt & Çakır , 2009). Şahıslar şemalar ve bağlanma tarzlarına nazaran kimi tavırları sergileyebilir ve birkaç örnekle sizlere bunları sunmak istiyorum. Ebeveyni tarafından reddedici ve soğuk tavırlar sergilemiş bireylerde inançta olma / aidiyet üzere şemaları seçebilir. Şema tiplerine nazaran Terkedilmiş / güvensizlik tipini sergileyen bireyler çoklukla toplum tarafından inançlı bulunan kabul görülmüş şahısları cazip bulabilmektedirler. Ama bu bireyler kendilerinin hep aldatılacağı düşünür. Yetkeci / büyüklük şemasına sahip bireyler kendileri dışında öbür insanların muhtaçlıklarını ele almaz, kendi uygunluk halleri için öncelik gösterir. Temel olarak her iki tarzında direkt olarak bizler üzerinde ki tesirine göz arkası edemeyiz.
Ve değerli okur şimdiye kadar bahsettiğimiz ilgi biçimlerimizi nasıl yönetebileceğimize dair birkaç paylaşımda bulunmaya; Young’e nazaran üç biçimde şemalar ile çaba prosedürü mevcuttur. Şema Teslimi yapan bireyler dehşet ve tabularının daha çok artacağını düşündüğü gayret istikametlerini ele alır. Bir nevi dehşetleri ile yüzleşmek üzere kelam edilebilir. İkinci olarak Şema Kaçınmasına yönelmek isteyen bireyler endişelerinden uzaklaştıran tavırlar sergilemektedir. Üçüncü son olarak Şema Çok tipi kullananlar ise olumsuz şema tipine sahip kişinin düşündüğü tavrın karşıtını yapmasıdır. Bowlby’nin öncülüğünde başlattığı bağlanma tarzları vakit içerisinde değiştirilebilir hatta hayat içerisinde etkin olarak yarar sağlanabilir düzeylere ulaşabilir. Pekala tarzımızı geliştirebilmenin yolları neler? Korkulu ve Kaçıngan bağlanan bireylerde genel olarak gözlemlenen öz-şefkat tarafını geliştirmek gerekir. Bunun için bireylerin negatif iç seslerine odaklanmak, başkalarına ve kendine duyduğun saygıyı yönlendirebilmek, yeni bağlar için riskler almak ve inançlı alan (safe zone)’nunuzu genişletin (Carter, J D & ark, 2013).
Peki ya sizin içinizde hangi tip canlanıverdi? Geçmiş deneyimlerimize odaklanabilirsek şayet devir periyot birden fazla şemayı yahut tarza mesken sahipliği yapmış olabiliyoruz. Bazen bu süreçler içerisinde beklemediğimiz yahut isteğimiz dışında tavırlar sergileyebilmekteyiz. Değerli olan bu tavırları toplumsal ömrümüze hakikat bir biçimde entegre edebilmekte gizli.
Örnek birer model olabilmek ismine yeni alanları, yetenekleri ve dış kanalları göz gerisi etmeyelim isterim. Sahip olduğumuz bu taraflarımızı birlikte geliştirip daha konforlu hale getirelim. Uzun lafın kısası, bireyler istedikleri ve tedavi sürecinde yeni challange’lar almaya hazır hissettiği taktirde hakikat sonuca ulaşabileceklerdir. Unutmayalım ki tüm tahlil teknikleri kendi içerimizde gizli, istenildiği taktirde en hoş yolu seçeceğinizden kuşkumuz yok. Karar ve tutarlılık çatısı altında yeni zorluklar almaya ve daha da gelişmekten çekinmeyin.
Görüşmek üzere, sıhhatle kalın…
