Bayanlar, tarih boyunca çeşitli rollere sokulmuş, devir kaidelerine nazaran kendilerine verilen sorumlulukları yerine getirmişlerdir. Bu verilen sorumluluklar ortasında hoşluk kavramı ön plandadır. Hoşluk kavramına uygun medya, moda, oluşan yeni trendler bayanları makul bir standarda uymaları konusunda dikte edici olmuşlardır. Tarih boyunca değişen hoşluk kavramları örneğin vücut üzerinden verecek olursak antik çağlarda “aşırı kilolu” bayan hoştur kavramı yerini “balık etli “ kavramına daha sonra ise “sıfır beden” kavramına bırakmıştır. Hoşluk söylemi ve moda üzerinden bayanlar üzerinde kurulmaya çalışılan baskının asıl sebebi araştırmalara nazaran ekonomiktir. Bu sayede kozmetik dünyası gelişmiştir. Günümüzde çağdaş iktisat bayanın hoşluk miti içerisinde tanımlanmasına bağlıdır. ( Wolf,1991) Güçlü sanayiler ortasında sayılan diyet, kozmetik ve estetik cerrahi müdaheleler sürdürülebilirliğini hoşluk telaffuzlarına ve modaya velhasıl gaye kitlesi olarak belirlediği bayanlara borçludur. Sıhhat, hoşluk ve moda tüketiminin devamlılığı için vücudu kontrol altında tutan sözler yer almıştır. Burada tesirli rol vücut imajlarıdır. Vücut imajı, kişinin kendi vücut imajının zihnindeki resmidir. Vücut imajı çok boyutlu ve öznel olmasının yanında bireyin vücuduyla ilgili tüm his, fikir ve algılarının akıldaki şemasıdır demek daha gerçek olur. Olumlu bir vücut imajına sahip bireyler olumlu benlik hürmetine sahiptirler, özgüvenleri yüksek olur ve kendilerini toplumsal hayat içerisinde daha rahat hissederler, olumlu muhakeme yaparlar. Olumsuz vücut imajına sahip bireyler ise düşük benlik hürmetine sahiptirler, düşük özgüvenleri vardır ve bu yüzden dertleri yüksektir kendilerini oburlarının yanında bedelsiz olarak algılayarak toplum içinde beğenilmeyecekleri kanısı yüzünden toplumsal ortamlara dahil olmaktan kaçınırlar . Benlik hürmeti ise kendimizi nasıl gördüğümüz kendi hakkımızda ne düşündüğümüz ve kendimize ne kadar bedel verdiğimizi tanımlar. Bunun içerisinde bireyin kendine hürmet, kendine duyduğu inanç, kendini benimseyip kıymet vermesi kendini onaylaması ve kıymetli bulması da vardır. (Yörükoğlu,1990).
Vücut imajını oluşturan çeşitli bileşenler bulunmaktadır. Bu bileşenler; algılar (bir kişinin vücut ölçülerini kendi zihninde nasıl canlandırdığı), tavırlar (hem bilişsel hem de duygusal olarak kendi vücudu hakkındaki fikirlerinin hoşluk ülküsüne ne formda uyduğu) ve davranışlar (ölçülü yemek yeme, çok yemek yeme, çok spor ve diyet yapmak, makyaj yapmak, saç bakımı) olarak sıralanmaktadır (Botta,1999). Hoşluk telaffuzları, ülkü vücut imajını ortaya çıkarmıştır.Bu ülkü vücuda ait özellikler medyada makul anahtar söz ve kavramlar aracılığı ile tanımlanır. Örneğin zayıf olmak, kaslı olmak ve fizikî zindelik genç olmak, hoş görünmek ile muadil tutularak, yaşlanan vücut ve hoş görünmeyen kırışık bir cilt, kişi için korku kaynağı haline getirilmektedir (Özbolat, 2011). Şişman olmak, bakımsız görünmek yahut yaşlanmak kaçınılması gereken durumlar olarak sunulmaktadır. Bireyler bunu yok edebilmek için telafi edici davranışlara yönelirler. Bunlardan en değerlisi saç bakımıdır. Bu noktada medya tekrar devreye girer.Medya yalnızca ülkü vücudu değil, birebir vakitte bu mefkurelere ulaşmak için neler yapılması gerektiğini ve metotlarını de yayan bir araçtır. Dolayısı ile kendisini medyada yer alan ülkü vücut ile karşılaştıran birey, bu karşılaştırma sonucunda o ülkü vücuda ulaşmak için göstereceği gayretleri da yeniden medyadan öğrenmektedir. (Warren and Rios,2013)
Medya, günümüz hoşluk ülküsünün güçlü bir kaynağıdır. Gazete, mecmua, radyo, televizyon, medyada yer alan yazılar, reklamlar, görseller ülkü ve olması gereken vücut gayelerini ortaya koymakta ve maksat kitlesi olan bayanlar üzerinde bir talep oluşturmaktadır. Bu mecralarda tüketilen kıyafetler , hoşluk ve estetik kavramları göz önüne serilmektedir. Moda olmayan berbat üzere bir imaj oluşturulmaktadır. Ülkü ve kimi vakit gerçeküstü bir imaj sunulmakta ve bayanlara üstlerini örtmeleri gereken kusurları olduğu gösterilmektedir. Ve fakat bunlara sahip olunduğunda toplum içinde var olabilecekleri imajını verir. Aslında medya aracılığıyla oluşturdukları yeni kimlikleriyle toplum tarafından kabul edilebilir hale gelmeye çalışmaktadırlar. “ideal kadın” imajını verirler aslında bayanlara yetersiz oldukları daha düzgün olabilecekleri istikametinde iletiler vermektedir. Çeşitli sanayiler yoluyla kozmetik kısmını ele alırsak bayanlara tahliller sunulmaktadır. Modanın da daima değişimiyle yeni gereksinimlerin oluşmasıyla tatminsizlik ve eksiklik sabit hale getirilmektedir. Bayanlarda estetik ve kusursuz olma telaşı özgüven eksikliği yaratarak bayanlar bu tüketim döngüsünün içerisine girerler. O denli ki sunulan bu “ideal kadın” imajı toplum, küçük kümeler ve bireyler ortasında normalize edilerek genel geçer bir gereklilik olarak karşımıza çıkmaya başlamıştır.
Hoşluk telaffuzlarının nasıl algılandığı ve sanayiye tüketime atfettikleri kıymet ve tüm bunların duygusal ve fizikî tesirleri sonucunda bayanlar çeşitli yollara başvurdukları görülmektedir. Kimine nazaran saç bakımı bir gereksinim, kimine nazaran özgüven sağlayan araç kimine nazaran bir mecburilik iş ömründe ve toplumsal yaşantı için katiyetle yapılması gereken bir hareket. Kimi yaklaşımlara nazaran, Saçlar, kişiliğin sözü ve toplumsal açıdan arzulanan ve arzulanmayan özelliklerin göstergesidir. Bayanlar, saçları aracılığıyla bireylere vücut imajlarıyla , kendi ruh halleriyle, karakterleriyle ilgili bildiri vermek isterler. Bakımlı ve sağlıklı saçlar, kişinin kendisini uygun ve özgüvenli hissetmesini sağlayan değerli bir bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır. Saçların bakımlı yahut bakımsız olması, kişilik gelişimi, hayat şekli ve motivasyon üzerine ipuçları verebilir. Bayanlar saçları aracılığıyla, insanlara nasıl görünmek istedikleri hakkında ileti vermek isterler. Burada hangi özelliklerin değerli olduğu da kültürden kültüre değişiyor.
Saç biçimi, kesim yahut şekillendirme- renklendirme üzere kriterler ile kişiliği belirlemek ve standardize etmek ve bu halde kıymetlendirme yapmak bayana yapılan toplumsal baskının devamı niteliğindedir ve bunun üstünden verilmiş bilgiler sağlıklı olmaz. Kişiliği tanımlamak ise sanıldığının bilakis kompleks ve güç bir süreçtir. Kişinin içinde bulunduğu coğrafyadan, kendi ömür hikayesinden ,genetik mirasından, aile kıssasından , öznel tecrübelerinden, sosyokültürel ve sosyoekonomik durumundan beslenen çok daha incelikli kıymetlendirilmesi gereken bir husustur. Ama, Bir bayanın kısa yahut uzun saçlı, permalı, kıvırcık yahut düz saçlı olması, saçlarının ince yahut kalın telli olması, sarı, siyah, kahverengi yahut mor, pembe olması kişilik hakkında direkt ve herkes tarafından kabul edilir kesin ve net bilgiler vermese de kişinin hayat stiliyle, beklentileriyle, istek ve dilekleriyle ilgili bize ipuçları verebilir.
Birtakım his durum bozukluklarında görülen duygusal dalgalanmalar kişinin dış görünüşünde farklılıklara sebep olabilir. Depresif his durumunda olan bir kişi kendisini depresif, çökkün, mutsuz ve her şeye karşı ilgisini kaybetmiş hisseder ve günlük yapması gereken aktiviteleri yapmakta zorlanır ve bu bireyler özbakım marifetlerini yerine getirmede ( banyo yapmak, saç taramak, giyinmek, makyaj yapmak) sorun yaşarlar. Bu nedenle, bu şahısların saçları bakımlı değildir , ve vücut imajları; ( algılar, tavırlar, davranışlar) vücutlarının zihinlerindeki imajları olumsuzdur ve bunu değiştirmek için de uğraş göstermezler.
Telaşlı ve bilhassa mükemmeliyetçi örüntüye sahip bireyler dışarıdan nasıl göründükleriyle çok ilgilidirler. Yetersizlik hissine kolay kapılabildikleri için dışarıdan gelebilecek tenkitler, mimikler, bakışlar, davranışlar şahısların vücut imajlarının olumsuz olmasına neden olabilir. Dertleriyle baş edebilmek için dış görünüşlerinin harika ve kusursuz olması istikametinde efor gösterirler. Saçlarının bakımını ihmal etmezler, kuaföre gitmeden sokağa çıkmazlar. Saç formu ve rengiyle ilgili sıklıkla değişiklik yaparlar ve bu sayede daha dikkat alımlı imaj elde etmeye çalışırlar.
Kişilik Bozuklukları açısından değerlendirdğimizde; Narsisistik Kişilik Bozukluğunu ele alırsak bu bireylerin temel özelliği, davranış yahut fantezide büyüklenmecilik, kendisine hayranlık duyulması gereksinimi içerisindedir. Narsisistiklerin çoklukla kendilerini fazla seven ve kendilerine fazla güvenen şahıslar olduğu zannedilir. Halbuki, gerçek durum bunun tam karşıtıdır. Narsisistik, kendini sevemediği ve kendisine hürmet duyamadığı için, kendisini sevebilmek ve hürmet duyabilmek ismine, durmadan bir şeyler yapma muhtaçlığı duyar. Kendilerinin çok kıymetli olduklarının hissini taşırlar. Sınırsız muvaffakiyet, güç, zeka, hoşluk ya da kusursuz sevgi düşlemleri üzerine baş yorarlar.Çok beğenilmek isterler. Bu sebepten dolayı de bu bireyler hoşluklarına kıymet verdikleri ve dışarıdan gelecek takdire muhtaçlık duydukları için dış görünümlerine çok vakit ayırırlar. Bunlardan en kolay yolu da ve kısa müddette değişim yaratabildikleri için saçları ile makul bir uğraş içerisindedirler. Bakımsız, ve dışarının beğenmeyeceği bir saç modeliyle dışarıya çıkmazlar. Saç bakımlarına değer verirler. Yeni moda ve trendleri sıklıkla takip ederler. Klasik ve eski periyotlarda uzun saçlar tercih edilirken, çağdaş çağda kısa saç daha çok tercih edilir olmuştur. Saç uzunluğunun kısa oluşunun şahısları daha fresh ve daha genç bir imgeye neden olduğu düşünülmektedir. Narsisistikler, saç rengi olarak ise sarı yahut klasik bir renkten farklı olan renkleri tercih ederek dışarının dikkatini daha çok çekmeyi arzularlar. Tezli, farklı ve bakımlı bir saç modelini tercih ederek beşerler tarafından beğenilmeyi arzularlar.
Obsesif-kompulsif kişilik bozukluğunun temel özelliği, düzenlilik, mükemmeliyetçilik, zihinsel ve şahıslar ortası bağlantılarda denetimli olmak üzerine çok baş yormaktır. Bu sebepten dolayı dertli olan bireylerin örüntüsünde gördüğümüz harikalık üzerine baş yorarlar. saç bakımlarını ihmal etmezler, bakımsız ve beğenilen imajı olmayan bir saçla sokağa çıkmazlar. Uzun saatler boyunca saçlarıyla uğraşırlar.
Histriyonik kişilik bozukluğunun temel özelliği, bu şahısların çabucak her alanda çok duygusallık ve ilgilenilme arayışı içinde olmalarıdır. İlgi odağı olmadıkları durumlarda rahatsız olurlar. Daima ilgiyi üzerlerine çekmek isterler. İlgisizliğe tahammül edemediklerinden, ilgiyi üzerlerine çekmek için her yolu kullanırlar İlgi çekmek ve oburlarının kendisiyle ilgilenmesini sağlamanın en kolay yollarından biri olduğu ve ilgiyi üzerlerine çekmek için daima olarak fizikî görünümlerini kullanırlar. Renkli, dikkati çeken, dekoltesi ya da yırtmacı çok açık kıyafetler giyerler. Her vakit bakımlı olmaya ihtimam gösterir, saçları daima yapılmış dolaşırlar, büyük parlak aksesuarlar takar, renkli dikkat çeken makyajlar yaparlar. Günün kıymetli bir kısmını fizikî görünümleri ve bakımları ile ilgili olarak geçirirler. Kendilerini farklı ve ilgi cazibeli biri olarak göstermenin en kolay yolu da saç olduğu için farklı ve herkesin sıklıkla tercih etmediği renkleri tercih edip saçlarını boyatırlar. Bu renkler toplumun farklı bulduğu ve tezli tüm renkler (pembe, mor, turuncu) olabilir.
Sınırda(borderline) kişilik bozukluğunun temel özellikleri, beşerler ortası bağlarda, kimlik hissinde ve duygulanımda tutarsızlıklar ile kendilerini denetim etmekte zorluk çekmeleridir. Bayanlarda, erkeklerden 3 kat daha fazla görülür. Kimlik karmaşası olarak tanımlanan bariz olarak ve daima bir biçimde tutarsız benlik algısı ya da kendilik duyumu vardır. Nasıl biri oldukları, nelerden hoşlandıkları, neleri önemsedikleri, gelecekle ilgili tasarıları, nasıl şahıslarla arkadaş olmak istedikleri, nasıl yaşamak istedikleri mevzularındaki his ve niyetleri sık ve çarçabuk değişir. Çok kısa vakitlerde bir biriyle zıt dilek, istek, inanç ve kanılara sahip olabilirler. Kendine ziyan verme mümkünlüğü yüksek, en az iki alanda, dürtüsellik (örn. para harcama, cinsellik, unsur berbata kullanımı, pervasızca otomobil kullanmak, tıkınırcasına yemek yemek) gösterirler. Süratli otomobil kullanma, rastgele ve ödeme zorluğu çekecekleri halde alışveriş yapma, rastgele, riskli olabilecek cinsel bağlantılar kurma, yemek yeme ya da içki içmeyi denetleyememe, kumar oynama, alkol yahut unsur kullanma üzere, çeşitli alanlarda kontrolsüz, dürtüsel davranışlar gösterirler.
His durumlarının değişimine bağlı olarak; vücut imajlarına de bu değişimleri yansıtırlar. Mutsuz hissediyorlarsa kendilerine ziyan verici bir davranış olarak hiç düşünmeden saçlarını kestirebilirler. Saçlarının rengini çok farklı bir renge boyatıp bir sonraki gün uyandıklarında renginden şad olmayıp pişmanlık yaşarlar. Sonra tekrar eski imgesine dönüştürmek isteyebilirler. Sonlarda oldukları için toplumun kabul etmediği bir manzarayı vücutlarına bilhassa saçlarına yansıtabilirler. Marjinal renkleri tercih edebilirler. Tıpkı histriyonikler üzere tezli saç renklerini( mor, turuncu, pembe) kullanabilirler. Saçlarında değişik haller kullanıp uygun olmayan ortamlara gidebilirler.
Bir bireyin duygusal dalgalanmalar yaşadığında dış görünüşlerinde farklılıklara neden olduğundan bahsetmiştim. Yaşanılan değişim ve ruhsal geçiş süreçlerinde yalnızca saç üzerinde bir değişiklik yaşanmaz, bazen estetiksel müdahaleler, onyomani ( alışveriş bağımlılığı), idman bağımlılığı, unsur ve alkol bağımlılığı da ortaya çıkabilir.Ancak saç, değişimin en kolay olabildiği ve en kısa vadede sonuç veren ve kendine ziyan verme açısından en pak olan bir değişim yoludur. Bilhassa bayanlar, ruhsal olarak sıkıntılar yaşadıklarında baş etme yolu olarak sıklıkla buna başvururlar. Bağını yeni sonlandırmış yahut rastgele bir nedenden depresif hisseden bir bayan çarçabuk soluğu kuaförde alarak saçını değiştirme yoluna gidebilir. Saçını kestirebilir, boyatabilir yahut formuyla oynayarak kendini daha düzgün hissetmek için telafi edici bir davranışta bulunabilir. Yeni çıkan moda trendleriyle de şahıslar moda olan saç renkleri, hali ve uzunluk modelini tercih edebilirler. Günümüzde saç uzunluğunun kısalığının bayanları daha genç ve fresh hissettirdiği belirtilip ve doğal saç renklerinin ve doğal saç modellerinin daha çok tercih edildiği görülmektedir. Saçı yapılı üzere görünmeyen, üzerine uğraş verilmemiş imgesi olan saçlar yaygınlaşmış durumdadır. Avrupa’ da uzun yıllardır tercih edilen bu model Türkiye’ ye yeni gelmiştir. Böylece ülkü bayan imajının tesiri ve yarattığı ruhsal baskı azaltılmaya çalışılmaktadır. Bilhassa saçı çok yapılı olmasını rahatsız edici bulan bayanların tercih etmesinin yanı sıra boya hususunun içeriğindeki kimyasalların saç tabanlarına ve saçlarına ziyan verdiklerini düşünen bayanlar da doğal saç modasını gündelik hayatlarına yerleştirmektedirler. Ayrıyeten, bu sayede kişi kendini çok fazla değiştirmeden ufak rötuşlarla bunu ortaya çıkardığı için özgüven düzeyinde besbelli bir artış olmaktadır.
Bayanlar bu sayede çağa ayak uydurmakta ve saçlarına çok fazla müdahele etmeden daha uygun göstermektedirler. Toplumda bu fark edildiği için de bayanların özgüvenlerini destekleyen yaklaşımlar, kendilerini oldukları üzere sevmelerini sağlayan çalışmalar ile de evvel bireyin kendiyle barışması sağlanarak özgüvenleri ve benlik hürmeti arttırılarak şahısların dertleri azaltılıyor ve daha yeterli hissetme hali ortaya çıkıyor. Kendilerini dış görünüşleriyle sevmek yerine var oldukları için sevmeye başlıyorlar. Saçı ve başkalarını yalnızca araç olarak görüp beklentileri de değişiyor. Zira doğal görünüm ile de amaçlanan evvel kişinin kendini beğenme ve sevme halini ve kullandıkları saç ve makyajı yalnızca bir araç olarak görmesini sağlamak. Bu yeni çıkan yaklaşımlar hoşluk söylemi ile ortaya çıkan toplumsal baskıyı ve “ideal kadın” imajını kaldırmayı amaçlamaktadır. Toplumsal onay almak isteyen ve çağın gerektirdiklerine ahenk sağlamak isteyen bayanlar tıpkı vakitte bu halde olumlu bir vücut imajına sahip olurken, özgüvenlerini ve benlik hürmetlerinin artmasını sağlarlar.
Bayanların evlilik öncesinde uzun saç kullanmaları, evlilik sonraki yahut doğum sonrası üzere süreçlerde saçlarını kısa kestirme eğiliminde olduklarının istatistiksel bir verisi yoktur. Bu kültürden kültüre farklılık gösterebilir. Fakat Türkiye açısından değerlendirdiğimizde kısa saçın kullanım açısından kolay olması ve uzun saçın ise daha gösterişli ve bakımının sıkıntı oluşu doğum sonrası süreçte tercih etmelerinin bir nedeni olabilir. Saçın beğenilme dileğini besleyen bir araç olduğu düşünülürse bayanlar evlenince saçlarını kestirebilir, zira evlendikleri için bu muhtaçlığını karşılamış olduğu görüşü akla gelebilir. Ancak bunu üniversal ve değişmez bir bilgi olarak ele alamayız zira bu bizim kültürel farklılıkları göz arkası etmemize yol açar. Ayrıyeten günümüz genç jenerasyonda kimi müzik üslubunu benimsemiş olanların(rock,punk gibi) kısa ve pixie saç modelini kullandığını ve marjinal olarak nitelendirilmelerine sebep olacak renkler tercih ettiklerini görüyoruz. Bu yalnızca kişinin uygar halinde olan değişimle değil hayat stiliyle da ilintili olarak saç üzerine tesir etmektedir. Antik çağlardan beri saç, insanların özgüvenlerinde ve vücut imajlarında kıymetli bir role sahiptir. Yunan ve Roma imparatorluklarında takma saç, zenginliğin ve prestijin sembolü olmuştur. Cleopatra, Nil Nehri’nin Kraliçesi siyah, kalın ve gür saçlarıyla ünlüydü. İbrani efsanevi kahraman Samson ise uzun saçlarıyla kutsallığın sembolüydü. Politik figürler ve yargıçlar de takma peruk takarlardı ve bu, bilgeliğin, doğallığın ve hakkaniyetin işaretleriydi. Geçmişten günümüze atalarımızdan beri sürüp giden halde saç ehemmiyetini yitirmemiştir.Saç imgesi bu halde kutsallaştırıldığı için toplumsal bazda bayanlar kısa saç yahut pixie model kullandıklarında yadırganıp eleştirilmekte yahut onların ruhsal bir sorun yaşadığı düşünülmektedir.
Düşük benlik hürmeti ve algısı kendisini iç dünyasında bütünleştirememiş ve kırılgan egonun dışarıya kendini daha gösterişli tabir etme eforu olarak da kıymetlendirilebilir. Kişi, oburu tarafından beğenildiği vakit kendini var ediyor. Jacques Lacan bunu “ötekinin dileği olmak ” ile açıklar. İnsani dilek Öteki’nin dileğinin isteğidir, insan arzulanmayı dilekler. Psikiyatrist Dr Agah Aydın da “Herkesin poz kestiği bir öteki var.” cümlesiyle buna misal bir tabir kullanmıştır. Bir ötekinin gözünde, kendinin en düzgün halini görmek uğruna bayanların vücut imajında telafi edici davranışlarından biri de saçtır. Bu yüzden saçına ziyan gelmiş bayanların yüklediği manaların derin ve çok taraflı olması sebebiyle vücut imajlarına ziyan verdiği için mutsuzluk kaynağı da olabilir.