Safra, karaciğerde yapılan ve yapısında su, bilirubin, kolesterol ve safra tuzları bulunan kompleks bir yapıdır. Safra, karaciğerden safra yollarıyla çıkar ve safra kesesinde konsantre edilmek üzere depolanır. Safra kanalıyla incebağırsağa dökülerek sindirime katkıda bulunur.
Safra kesesi taşları (kolelitiazis) olağan yahut olağandışı safra bileşenlerinin büyüme yahut birleşmesi yoluyla oluşan kristal yapılardır. Toplumda yaygın olarak karşılaşılan bu durum epey değerli bir sıhhat sıkıntısıdır. Taşlar kolesterol ve pigment taşları olarak iki guruba ayrılır. En sık görülenler kolesterol taşlarıdır. Oluşum düzeneğine bakıldığında kabaca safra kompozisyonu içinde yüksek kolesterol ve düşük safra tuzu oranı olduğunda taş oluşumu başlamaktadır. Bunlar kolesterolden oluşurken, pigment taşları safradaki bilirubin ve kalsiyum tuzlarından meydana gelir ve koyu renklidir. Pigment taşları bilhassa siroz, safra yolları iltihabı, kimi anemi çeşitlerinde görülür. Her iki gurubun karışımından olan taşlar da (mikst) öteki tip taşları oluşturur. Kalıtsal faktörler, hamilelik, beden yükü (obezite), safra kesesi hareketi (durağan safra) ve bir olasılıkla da beslenmenin safra taşlarına neden olduğu gösterilmiştir. Safra kesesi taşları çeşitli boyutlarda ve biçimlerde olabilirler.
Safra kesesi taşları toplumda %15 oranında görülmektedir. Bunların değerli bir kısmı ‘sessiz’ olabilirken, bir kısmı komplikasyon yaratmaktadır. Sessiz taşlarda tedavi muhtaçlığı yoktur. Kese taşı gaz yapmaz. Taşın safra kesesi kanalını tıkaması sonucu ‘biliyer ağrı’ atakları olur. Bu ağrı yarım saat ile birkaç saat ortasında değişir. Bilhassa ağır, yağlı bir yemekten sonra başlar ve karın sağ üst kadranı bölgesinde hissedilir. Bazen bu ağrı sağ omuza, iki kürek kemiği ortasına yansır. Ağrı mühleti 4-6 saati aştığında tablo artık ‘safra kesesi iltihabı’dır. Buna ‘akut kolesistit’ denir. Bunda ağrı yanında ateş, bulantı, şişkinlik, geğirti, kusma da eşlik eder. Safra kesesi taşları bazen ortak safra kanalına düşer ve bu kanalı tıkayarak sarılığa, kanal iltihabına (kolanjit) neden olur. Pankreas kanalı tıkanmasına bağlı da son derece önemli seyir gösterebilen ‘akut pankreatit’ denilen pankreas iltihabı meydana gelebilir. Teşhiste laboratuvar bilgileri ve ultrasonograi, MR üzere görüntüleme teknikleri değerlidir.
Safra kesesi taşlarında tedaviye fakat taş bağlı bir komplikasyon (problem) gelişmesi halinde karar verilir. Bunlar akut kolesistit, akut pankreatit, kolanjit, biliyer ağrı tablolarını kapsar. Etkin enfeksiyon kademesinde ilaç tedavileri verilir. Bundan aşikâr bir müddet sonra safra kesesi kapalı cerrahi usulle çıkarılır (kolesistektomi).
Aralıklı karın sağ üst bölgesinde ağrı çeken, buna ek olarak hazımsızlık, geğirti, ateş, bedende sararma, şişkinlik ve kusma atakları olan şahıslar safra kesesi taşı mümkünlüğünü hatırlamalı ve vakit kaybetmeden gastroenteroloji polikliniğine başvurmalıdır.