İmtihan telaşı, öğrenilen bilginin imtihan sırasında tesirli biçimde kullanılmasını engelleyen ve muvaffakiyetin düşmesine neden olabilen ağır korku durumudur. İmtihan tasası temelinde olağan ve gereklidir. Zira imtihana hazırlanma konusunda kişiyi motive etmekte ve imtihanda muvaffakiyete ulaşması için istekli olmasını sağlamaktadır. Lakin her hususta olduğu üzere burada da derdin fazlası ziyandır. Çünkü sorun teşkil edecek derecede bir boyuta ulaşan korku kişinin, karar verme sürecini bozmakta, imtihana hazırlanmasını ve bilgisini verimli olarak kullanmasını engellemektedir.
İmtihan derdinin belirtileri fizikî, zihinsel ve duygusal belirtiler olmak üzere üç kümede ele alınabilmektedir. Fizikî belirtiler ortasında kalp atışının hızlanması, terleme, çarpıntı, titreme, kasılma, mide bulantısı, ishal, kabızlık üzere şikayetler; zihinsel belirtiler ortasında dikkat ve odaklanma sorunları, okuduğunu anlamada, niyetlerini organize etmede ve hatırlamada zahmetler, zihnin daima imtihan ve sonucuyla meşgul olması sayılabilir. Duygusal belirtiler ise panik hissi, sonluluk hali, ümitsizlik, güvensizlik, çaresizlik, tasa, endişe üzere şikayetler ile kendini göstermektedir. Ve sonuçta tüm bu belirtilerle başa çıkamayan kişi kaçınma davranışları sergileyebilmekte; imtihana hazırlanmamak için çeşitli sebepler üretebilmekte yahut derdini bastırmak için çok oyun oynama, alkol – unsur kullanımı, daima ahenge üzere fonksiyonel olmayan davranışlar sergileyebilmektedir.
İmtihan tasası neden olur, nasıl tedavi edilir?
İmtihana girecek olma niyetinin bile kişi için bu kadar dehşet verici yaşanmasının temelinde, birtakım fikir biçimleri yatmaktadır. Bu fikir biçimleri imtihanın sonucunu felaketleştirme, olumsuz değerlendirilme korkusu, süreçten çok imtihanın sonucuna odaklanma, imtihana ait bilgi ve marifetine ve bunu yansıtabileceğine olan güvensizlik, bilgisinin değil kişiliğinin değerlendirileceği kanısı, mükemmeliyetçilik üzere içeriklere sahip olabilmektedir. Örnek verecek olursak, kişi imtihanı kazanamazsa bir hiç olacağını, etrafındakiler tarafından küçümseneceğini, hayatının mahvolacağını düşünebilmekte ve bunlara inanabilmektedir.
Bunların dışında öteki telaş bozukluklarında olduğu üzere kişi algıladığı tehlikeyi büyük, kendi başa çıkma kapasitesini ise küçük görmektedir. Yani imtihan süreci ve sonucuna ait kontrolsüzlük hisleri yaşamakta; çok çalışsa da bunun bir işe yaramayacağına baştan kendini ikna etmektedir.
Bilişsel Davranışçı Terapi imtihan telaşının tedavisinde kullanılan aktifliği kanıtlanmış bir tedavi yoludur. Üstte da bahsettiğim üzere, imtihana yönelik yaşanan çok derdin temelinde; kendimize, imtihanın kendisine ve sonucuna yüklediğimiz gerçekçi ve uygun olmayan manalar ve niyet biçimleri yatmaktadır. Ve bu niyet biçimleri kelam konusu terapi metoduyla rahatlıkla değişebilmekte ve yerine daha uygun olan niyetler gelebilmektedir.
İmtihan telaşıyla nasıl başa çıkabilirim?
Öncelikle imtihan korkusunu uygun tahlil etmek gerekmektedir. Kişinin bilgi eksikliğinden mi, vakti uygun yönetememesinden mi, mükemmeliyetçiliğinden mi yoksa yüklenen manalardan mı kaynaklandığını anlamak epey kıymetlidir. Bu tespitten sonra yardım almak ve kendine yardım etmek daha kolay olacaktır. Örneğin kişinin derdi gerçekçi sebeplerden kaynaklanıyorsa, yani gereğince ve planlı çalışmıyorsa husus evvel burasından ele alınmalıdır.
Yahut hiç heyecanlanmaması gerektiği üzere gerçekçi olmayan ve birebir vakitte mükemmeliyetçi bir bakış açısı varsa, korkunun ve heyecanın hayli doğal olduğu hatırlanmaya çalışılmalıdır.
İmtihana ve sonucuna yüklenilen manaları kişinin dayanak almadan değiştirebilmesi sıkıntı olabilmekte yahut vakit almaktadır. Lakin imkansız değildir. Niyetlerin yalnızca niyet olduğunu kabul ederek ve onları uygunluğunu sorgulayarak işe başlanabilir.
Son olarak tasa ile başa çıkmada tesirli sistemlerden biri de, gevşeme ve nefes egzersizleridir. Kişi bu antrenmanları öğrenip günlük hayatının ve korkulu ve gerilimli olduğu vakitlerinin bir kesimi haline getirebilir.
Tertipli uyku, nizamlı beslenme, nizamlı çalışma ise hem imtihana daha düzgün hazırlanmanızı hem de imtihan derdi ile başa çıkmanızı sağlayacak öbür değerli unsurlardandır.