Ürtiker bir hastalık değil, belirtidir. Toplumda kurdeşen ya da gece yanığı olarak da isimlendirilmektedir. Ürtiker kaşıntılı, deriden kabarık, basmakla solan, değişik hal ve boyutlarda olabilen, hudutları bariz, etrafı kızarık lezyonlardır. Döküntüler ekseriyetle bir günden fazla sürmez ve saatler içerisinde iz bırakmadan zaten geçer. Bir yerdeki döküntü kaybolurken bedenin öbür yerinde tekrar çıkabilir. Ürtiker tüm bedende yaygın olabilir, bazen birleşip plaklar halinde görülebilir bazen de anjioödem olarak isimlendirdiğimiz dudaklarda, göz etrafında, genital bölgede, el ve ayaklarda şişliğe neden olabilir. Hastaların yaklaşık yarısında ürtiker ve anjiödem birlikte görülürken, % 40’ın da yalnızca ürtiker ve %10’unda yalnızca anjioödem tek başına ortaya çıkar. Her yaş kümesinde görülebilir. Hayatı boyunca her dört bireyden biri en az bir kere ürtiker geçirmiştir.
Ürtiker hastalık müddetine nazaran akut ve kronik olarak iki kümeye ayrılır. Altı haftadan daha kısa sürerse akut 6 haftadan daha uzun sürerse kronik ürtiker olarak tanımlanır. Akut ürtiker çocukluk yaş kümesinde bilhassa atopik ve küçük çocuklarda daha sık iken kronik ürtiker sıklıkla genç erişkin yaşta görülür ve bayanlarda erkeklere oranla 2-4 kat daha fazladır.
Akut ürtikerde en sık nedenler; enfeksiyonlar, besin allerjileri ve ilaçlardır. Lakin hastaların yarısında bir neden bulunamaz. Bilhassa çocuklarda viral yahut bakteriyel üst teneffüs yolu enfeksiyonları, idrar yolu enfeksiyonları ve parazitler ürtikere neden olabilir. Besinlere karşı gelişen akut ürtikerde besin tek başına ya da besine eklenen baharatlar, katkı hususları neden olabilir. Sıklıkla süt ve süt eserleri, yumurta, fıstık, fındık üzere kuruyemişler, balık üzere besinler ürtikere neden olabilmektedir. Çoklukla dakikalar içinde ürtiker tablosu gelişir, lakin besin sindirildikten sonra daha geç periyotta de ürtiker ortaya çıkabilmektedir. Nadiren de alındıktan çabucak sonra idman yapıldığında ürtikere neden olan besinler vardır. Bu besinlere örnek olarak buğday, fındık ve kabuklu deniz hayvanları verilebilir. Arı sokmaları, böcek ısırıkları, aşılar, alınan kan eserleri de akut ürtiker için tetikleyiciler ortasında sayılır. İlaçlara karşı ortaya çıkan akut ürtikerde ekseriyetle belirtiler ilaç alındıktan sonra 36 saat içinde görülür.
Akut ürtiker ekseriyetle 2-3 hafta içerisinde bizatihi geçer.
Kronik ürtikerde tetikleyici nedenler kesinlikle araştırılmalıdır. Bu tetikleyici nedenler;
-
ilaçlar (antibiyotikler, ağrı kesiciler, antihipertansifler gibi),
-
besinler ve besin katkı unsurları (tartrazin, azo uzunlukları, sodyum benzoat gibi),
-
parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlar, kist hidatik, helikobakter pilori,
-
viral enfeksiyonlar,
-
diş apseleri,
-
üriner enfeksiyonlar,
-
safra kesesi enfeksiyonları,
-
sinüzit,
-
solunum ile alınan alerjenler (çayır otu polenleri, küf sporları, hayvan tüyleri, konut tozu akarları),
-
kimyasal irritan unsurlar,
-
sistemik hastalıklar (lupus, Sjögren sendromu, tiroid hastalıkları, kanserler),
-
implantlar (uyluk kemiğine yerleştirilen metaller, metal diş protezler, diş dolgusunda kullanılan hususlar,
-
psikolojik nedenler (depresyon ve tasa bozuklukları),
-
fiziksel ikazlar (basınç, sıcak, soğuk, su, güneş ışınları) olabilir.
Kronik ürtiker hastalarının %25’inde yakınmalar fizikî nedenlere bağlı olarak gelişmektedir. Fizikî ürtikerde derinin direkt etkilenmesi kelam mevzusudur. Çok sıcağa ya da soğuğa maruz kalmak, güneş, basınç ve terleme üzere birçok nedene bağlı fizikî ürtiker oluşabilir. Etkene maruz kaldıktan yaklaşık bir saat sonra hastalık belirtileri görülmeye başlanır. Ayrıyeten fizikî ürtikerin dermografizm olarak isimlendirilen tipi ise derinin sert ve sıkı bir halde kaşınması, deri üzerinde çizik oluşması sonucunda ortaya çıkmaktadır.
Ürtiker tanısı hastanın hikayesi ve klinik bulguları ve döküntülerin görülmesi ile konur. Laboratuvar tetkikleri muhtemel altta yatan nedenleri araştırmak maksadıyla yapılmaktadır. Ürtiker tedavisinin ana emeli; nedene yönelik tedavi ya da neden olan faktörler (besin, ilaç) ile temasın önlenmesidir. Örneğin kullanılan ilaç yahut besinin alımının durdurulması ya da bir enfeksiyon varsa tedavisi yapılmalıdır. Ürtiker çabucak düzelmeyebilir aralıklarla tekrarlayabilir. Antihistaminik ilaçlar histaminin tesirini bloke ederek kaşıntıyı ve ürtikerin tekrarlamasını önleyebilir. Bazen de kısa periyodik steroid tedavisi gerekebilir. Kronik ürtiker bulguları denetim altında değilse anti-IgE tedavisi önerilebilir. Kronik ürtiker uzun müddetli ve tekrarlayıcı ataklar ile seyredebilmektedir. Tedavide ilaçların uzun müddetli kullanılması gerekebilir.
