Uyku şuurun farklı bir durumudur. Geçmişteki bilinenin bilakis aslında nöronların epey faal olduğu etkin bir süreçtir. İnsan bedeninin olağan ve sağlıklı olabilmesi için uykuya muhtaçlığı vardır. Yetişkin bir insan günün 8 saati yani bir yılın 2920 saati, diğer bir deyişle yılın 121.7gününü uyuyarak geçirir bu da ömrünün 1/3’ünün uykuda geçmesi manasına gelmektedir. Geçmişten bu yana uyku insanların ilgisini çeken bir husus olmuştur. Uyku evvelce mitoloji ile fazlaca ilişkilendirilmiştir. Örneğin hastaları uyutmak için kullanılan Morfin ismini düşler İlahı olan Morpheus’tan alır. Psikoloji alanında kullanılan hipnoz tekniği ismini uyku İlahı Hypnos’dan almıştır. Öte yandan Morpheus’un kardeşi Phobetor kâbus, Phantasos ise fantastik düşler gördürür. Günümüzde sıkça kullanılan fobi ve fantezi kavramları da bu mitolojik Rablerden gelmektedir. Uyku çalışmaları 20. yüzyılda ivme kazanmıştır. Elektrofizyolojik çalışmalar ve elektroensefalogramın (EEG) keşfi ile uyku evrelerinin tanımlanması bu alandaki sonraki çalışmalar için öncü olmuştur. Aserinsky ve Kleitman uyku derinliği ve göz hareketleri üzerinde daha çok durmuşlar, elektro-okülografiyi (EOG) geliştirmişlerdir. 1970’li yıllarda polisomnografi tanımlanmış, çoklu uyku latans testi (Multiple Sleep Latency Test-MSLT) geliştirilmiş ve uyku ile ilgili temel tanımlamalar yapılmıştır. Uyku hala günümüzde üzerinde çalışılan bir mevzudur.
Normal Uykunun Evreleri
Uykunun evreleri REM (Rapid Eye Movements, süratli göz hareketler) ve non-REM (non-Rapid Eye Movements, NREM ) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. REM uykusu, süratli göz küresi hareketleri, teneffüs ve göz kasları dışındaki iskelet kaslarında atoni ve kortikal aktivasyonun göstergesi olan, düşük voltajlı ve süratli EEG aktivitesiyle karakterize bir uyku periyodudur. Toplam uykunun % 20-30’unu REM uykusu oluşturur. Kişinin REM uykusunda olduğu, göz bebeği, kalp atım suratı ve teneffüs sayısı, kaslarda atım üzere bedensel belirtilerden anlaşılabilir. Ayrıyeten Beyin metabolizması artmıştır, beyin dalgaları uyanıklık devrinde olduğu üzere düşük şiddetli ve karışık frekanslıdır. Uykunun başlamasından yaklaşık 90 dakika sonra birinci REM ortaya çıkmaktadır. Daha sonra da kişi uykuda yaklaşık 90 dakika ortalarla bir gecede 3-5 REM devri geçirmektedir. Rem devrini değerli yapan özellik ise hayallerin bu evrede görülmesidir. Hayallerle çok ilgili olduğu bilinen Freud zihnin uyku sırasında da aktif bir biçimde çalıştığını ve bunun delilinin hayaller olduğunu ileri sürmüştür. Uykunun geri kalan kısmı olan NREM ise EEG değişikliklerine nazaran kendi içinde yüzeysel uyku olarak tanımlanan 1. ve 2. evre ile derin uyku olarak kabul edilen 3. ve 4. evreden oluşmaktadır.
Uyku Bozukluğunun Tarifi
Fizyolojik bir gereksinim olan uyku, öğrenme, bellek ve duygudurumun düzenlenmesi ile bağlıdır. Yapılan çalışmalar uyku bozukluğunun fizyolojik ve bilişsel düzenlemede bozulmaya, REM uykusu yoksunluğunun biliş ve duygulanımda bozulmaya, delta uykusunun yetersiz ya da hiç alınmadığı durumlarda ise dinlenmemiş ve yorgun uyanmaya neden olduğu tespit bulgulanmıştır. Uyku bozukluğu diğer bir bedensel ya da ruhsal hastalığın bir belirtisi olarak ortaya çıkabileceği üzere başlı başına bir rahatsızlık olarak da görülebilir. Uyku bozukluğu birinci kere 1979 yılında literatüre girmiştir. Vakitle tekrar tekrar sınıflandırılsa da son olarak 2013 yılında DSM-V’te “Uyku-Uyanıklık Bozuklukları” ismi altında insomnia, hipersomnia, narkolepsi, teneffüsle bağlantılı uyku bozuklukları (tıkayıcı uyku apne hipopnesi, santral uyku apnesi, uyku ile alakalı hipoventilasyon), sirkadiyen ritim uykuuyanıklık bozuklukları, parasomnialar (NREM uykusundan uyanma bozuklukları-uyurgezerlik, uyku terörü-, karabasan, REM uykusu davranış bozukluğu), huzursuz bacaklarsendromu, madde/ilacın yol açtığı uyku bozukluğu, tanımlanmış öteki vetanımlanmamış uyku bozukluğu ele alınmıştır.
DSM-V Uyku Bozukluğu Teşhis Kriterleri
A. En önemli yakınma, aşağıdaki belirtilerden birinin (ya da daha çoğunun) eşlik
ettiği, uykunun niceliği ya da niteliğiyle ilgili bir doyumsuzluk yakınmasıdır:
-
Uykuyu başlatmakta (uykuya dalmakta) güçlük (Çocuklarda, bakım-
verenin yardımı olmadan uykuyu başlatmakta zahmet olarak kendini
gösterebilir).
-
Uykuyu sürdürmekte zahmet, sık uyanmalarla ya da uyanmalardan
sonra yine uyumakta sorun yaşıyor olmakta makuldür. (Çocuklar-
da, bakım-verenin yardımı olmadan tekrar uyumakta zahmet çekiyor olmakla kendini gösterebilir.)
-
Sabah erken uyanma, uyandıktan sonra yine uyuyamama.
B. Uyku bozukluğu, klinik açıdan besbelli bir kasvete ya da toplumsal, işle
ilgili, okulla ilgili fonksiyonellik alanlarında, davranışsal olarak ya da önemli
öteki fonksiyonellik alanlarında fonksiyonellikte düşmeye neden olur.
C. Uyku bozukluğu, haftada en az üç gece ortaya çıkar.
D. Uyku bozukluğu, en az üç aydır vardır.
E. Uyku bozukluğu, uyku uyumak için elverişli bir ortam olmasına rağmen ortaya çıkmaktadır.
F. Uyku bozukluğu, diğer bir uyku-uyanıklık bozukluğu (örneğin, narkolepsi, teneffüsle bağlı bir uyku bozukluğu, yirmi dört saatlik düzenle ilgili bir uyku-
uyanıklık bozukluğu, bir parasomni) ile daha güzel açıklanamaz ve sadece öbür bir uyku-uyanıklık bozukluğunun gidişi sırasında ortaya çıkmamaktadır.
G. Uykusuzluk, bir unsurun (örneğin, berbata kullanılabilen bir husus, bir ilaç)
fizyolojiyle ilgili tesirlerine bağlanamaz.
H. Eş vakitli bulunan ruhsal hastalıklar ve sıhhat durumları önde gelen uykusuzluk yakınmasını gereğince açıklamaz.
Yukardaki kriterleri gösteriyor olmak uyku bozukluğu tanısı alınması için kâfi değildir. Baştaki hususta de belirtildiği üzere esas yakınma uykunun niteliği ya da niceliği ile ilgili olmalıdır. Bir örnek vermek gerekirse depresyon ya da anksiyete de uykuda bozulmalarına sebep olabilir. Uyku bozukluğu kuşkusu olan kişi incelenirken kullanılan ilaçların, alkol ve unsur kullanımının sorgulanması teşhiste kıymet arz etmektedir. Uyku bozukluğu ile ilgili kuşkuları olan bireylerin bir uzmanla görüşmesi ve ayrıntılı bir incelemeden geçmesitavsiye edilir. Sonuç olarak uyku bozukluğu kişinin hayat kalitesinin düşmesine ve bireyde hem bedensel hem de ruhsal açıdan bozulmalara sebep olabilmektedir. Bu sebeple tedavi edilmesi kişinin sağlıklı bir hayat sürmesi açısından epey değerlidir.