İnme yahut serebrovasküler olay, beyin damarlarının daralması yahut büsbütün tıkanmasına bağlı ortaya çıkan belirti ve bulgular bütünüdür. Belirtileri ekseriyetle ani gelişen yüz, kol, bacak yahut sıklıkla bedenin bir yarısında kuvvet kaybı formunda olur. Bunların dışında birebir bölgelerde uyuşma, bayılma, şuur bulanıklığı, konuşmada yahut konuşulanları anlamada zahmet, sebebi bilinmeyen şiddetli baş ağrısı, baş dönmesi, dengeyi sağlayamamak, bir beğenilen yahut her iki beğenilen görme kaybı, şuurun büsbütün kaybı görülebilir. İnme bulguları olayın beynin hangi bölgesini etkilediğine ve şiddetine bağlıdır. Belirtiler çok şiddetli olmasa dahi inmeyi akla getirmek ve tedavisinin yapılabileceği merkeze süratli bir halde gitmek çok kıymetlidir.
Hastalığa yakalanma riski yaş ilerledikçe artar. Genetik ve ailesel özelliklerin yanı sıra hipertansiyon, şeker ve kalp hastalıkları, kan yağlarındaki yükseklikler, uyku bozuklukları üzere problemler inme geçirme riskini artırır.
Erkeklerin inme geçirme mümkünlüğü bayanlardan daha yüksek
İnmede risk faktörleri, kalp ve damar hastalıkları risk faktörleriyle çabucak hemen birebirdir. Denetim edemediğimiz risk faktörleri; yaş, aile hikayesi ve cinsiyettir diye belirten Sıhhat Bilimleri Üniversitesi Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi (SBÜAEAH) Nöroloji Kliniği Uzmanı Dr. Elif Sarıönder Gencer şunları söyledi: “Erkeklerin inme geçirme mümkünlüğü bayanlardan biraz daha yüksektir. Bir öteki küme; yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet ve kalp hastalıkları üzere kronik hastalıkların varlığıdır. Bu küme gerekli tedaviler düzenlenerek denetim altına alınabilir. Son olarak sıhhatsiz hayat alışkanlıkları inmede değerli risk faktörlerindendir. Bilhassa beslenme, sigara ve alkol kullanımı ile fizikî aktivitede atılacak yanlışsız adımlarla inme riskinin önemli oranda azaltılabileceğini biliyoruz.”
Atriyal fibrilasyonlu hastaların geçirdiği inmeler daha şiddetli
Uzm. Dr. Elif Sarıönder Gencer: “Ciddi bir toplum sıhhati sorunu olan inmenin kalp hastalıkları ile kıymetli bir bağı bulunmaktadır. Her 5 inmeli hastadan birinde beyin damarlarını tıkayan pıhtı, kalpten gelmektedir. Atryial fibrilasyon olarak isimlendirilen ritim bozukluğu kalpte pıhtı oluşmasının en kıymetli nedenidir. Ritim bozukluğu toplumda yaklaşık yüzde 1-2 sıklıkta görülmektedir. Yaş ilerledikçe bu oranın görülme sıklığı besbelli bir formda artmaktadır. Ritim bozukluğuna sahip her 100 hastadan 5’i bir yıl içerisinde inme geçirmektedir. Atriyal fibrilasyonlu hastaların geçirdiği inmeler daha şiddetli ve ölümcüldür ve tekrar etme riskleri de daha yüksektir.
Öncelikle atriyal fibrilasyonlu hastalarının belirlenmesi, inmeden korunma için epey değerlidir. İnme geçirmiş bir şahısta ritim bozukluğunun varlığı ve kalpteki tesirleri kesinlikle incelenmelidir. İnme geçiren hastalarda sıklıkla kolay bir kalp elektrokardiografisi (EKG) ile bu ritim bozukluğu saptanabilir lakin bazen bu ritim bozuklukları aralıklı olarak görülebilmektedir. EKG’nin olağan olması ritim bozukluğunun olmadığını göstermez. Bu nedenle inme geçirmiş hastalarda EKG olağan olsa bile sıklıkla 24 saatlik ve kimi kuşkulu durumlarda daha uzun vadeli kalp ritmi, ritim holter denilen aygıtla takip edilmelidir” dedi.
İnme hala dünyada en çok sakat bırakan hastalık
İnme hala dünyada en çok sakat bırakan hastalıktır. İnme bulgularının şiddeti etkilenen bölgenin yerine ve büyüklüğüne bağlıdır vurgusu yapan Uzm. Dr. Elif Sarıönder Gencer, kelamlarına şunları ekledi: “Kol ve bacaklarda ortaya çıkan güçsüzlük, konuşma ve manaya maharetinde değişik derecelerde ortaya çıkan bozulmalar hastayı günlük ömründe birçok aktivite için diğerine bağımlı hale getirebilir. İnmelerin yüzde 20-25’inden sorumlu olan büyük damar tıkanıklıkları tedavi edilmediğinde neredeyse tüm hastalar ağır engelli duruma düşebilir. Fizikî aktivitede kısıtlılık, şuur ve beslenme bozuklukları ortaya çıktığında inmeye neden olan hipertansiyon, diyabet, kan yağları ve kolesterol yüksekliği üzere hastalıkların idaresi zorlaşabilir. Bilhassa şiddetli inme geçiren hastalarda inmenin erken devirlerinde ortaya çıkabilecek zatürre, idrar yolu enfeksiyonu, yatak yarası, toplardamar tıkanıklığı, inme tedavisinde kullanılan ilaçlara bağlı oluşabilecek kanamalar birinci aylarda hayati tehlike oluşturacak kadar önemli problemlere neden olabilir. İnme ortaya çıktıktan sonra erken ve geç devirde ortaya çıkabilecek tüm sıkıntıları en aza indirmek öncelikle erken müdahale, ikinci olarak da inmeye özel bakım ve rehabilitasyon stratejilerini en üst düzeyde kullanmak ile mümkün olabilir.”
İnme süratli tedavi gerektiriyor
Uzm. Dr. Elif Sarıönder Gencer: “İnme beyin damar hastalıklarının ani olarak ortaya çıkan ve çok süratli tedavi gerektiren bir tablosudur. İnme tedavisinde en kıymetli faktör tedaviye çabuk ulaşabilmektir ki biz bunu “zaman beyindir” halinde söz ederiz. Bu nedenle inme geçirdiği düşünülen hasta mümkünse ambulans ile ve en süratli formda nöroloji uzmanının çalıştığı ve inme ünitesi, ideali inme merkezi olan bir hastaneye götürülmesi ve aktif tedaviye bir an evvel ulaşmasını sağlanmalıdır. Pıhtının neden olduğu bir tıkanmaya bağlı inmelerde birinci saatlerde pıhtılaşma önleyici ilaçlar kullanılarak damarın açılması sağlanabilir. Birinci 4,5 saatte yapılan toplardamardan verilen pıhtı eritici tedavi ile muvaffakiyet oranı epeyce yüksektir. Uygun hastalarda tıkanmış olan damara atardamar yolu ile girilerek pıhtının mekanik olarak çıkartılması yahut damarda darlık varsa kateterin ucundaki balon şişirilerek darlığın genişletilmesi sağlanabilir. Gereken durumlarda atardamardaki darlık alanına stent uygulanarak damar açılabilir.
Erken periyotta hakikat tedavi edilmiş olsa bile inme hastalarında belirtilerin yahut felcin düzelmesi 3 ay sürebilir. Bu uzun süren tedavi, bakım ve rehabilitasyon gerektiren durumda ortaya çıkabilecek her türlü aksama (zatürre ve idrar yolu enfeksiyonları, sistemsiz kan şekeri, beslenme yetersizlikleri, şuur ve uyku problemleri, yatak yarası) güzelleşme sürecini geciktirir ve güzelleşme ölçüsünü azaltır” dedi.
İnme sonucu felç yaşayan pek çok kişi rehabilitasyon planına uyduklarında kendilerine bakma maharetini kazanırlar diyen Uzm. Dr. Elif Sarıönder Gencer kelamlarını şöyle sürdürdü: “İnme geçiren hastaların yüzde 3-4’ünün daha sonra ikinci bir inme yaşama riski yüksek olduğundan tedavilerine bağlı kalmalı ve tekrar bu türlü bir durumla karşılaşmamak için istikrarlı beslenme, fizikî aktivite, alkol alımını kısıtlama ve sigara içmeme üzere ömür üslubu değişikliklerine ek olarak, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, diyabet yahut kalp hastalığı üzere kronik hastalıkların denetimleri yapılıp tedavileri düzenlenmelidir. Bilhassa atrial fibrilasyona bağlı inme geçiren hastalarda doktor tarafından önerilen ilaçlar uygun doz ve sıklıkta kullanılmalı rastgele bir nedenle doz atlanılmasından kaçınılmalıdır.”
Hayat biçimi değişikliğiyle inme riski yüzde 60 azalıyor
Uzman Dr. Elif Sarıönder Gencer: “Toplum sıhhati açısından günümüz şartlarında salgın hastalıklara yaklaşımda olduğu üzere, beyin damar hastalığı olan hastaların yanı sıra sağlıklı ve risk altındaki toplumu da müdafaaya yönelik, ileriye dönük güçlü stratejileri de gerektirmektedir. İnme hastalarının risk faktörlerini azaltacak ömür şekli değişiklikleri konusunda aydınlatılmaları ve bu bahiste toplumun bütün organlarının uygun ortamı hazırlaması ve sürdürmesinin ilaç tedavileri kadar tesirli olduğu kanıtlanmıştır. Beyin damar hastalıklarından korunmak için:
- Tütün ve alkol kullanımından uzak durulmalı
- Günde en az 30 dakika fizikî aktivite yapılmalı
- Diyette yağ, şeker ve tuz azaltılmalı
- Günde 5 öğün zerzevat ve meyve tüketilmeli
- Ayrıyeten doktora danışılarak kan basıncı, kan yağları, kan şekeri ve kilo öğrenilmeli, tabip tekliflerine uyulmalıdır.
Yapılan çalışmalar gösteriyor ki; şayet yalnızca ömür usulü değişikliği yapılırsa inme riski yüzde 60 azalıyor. 100 kişi inme geçirecekse 60 kişiyi kurtarmış oluyoruz” dedi.
Kan sulandırıcı ilaçlar tabip yönlendirmesiyle titizlikle kullanılmalı
İnmeli hastalarda beyne gelen pıhtının kaynağı belirlendikten sonra ikincil bir pıhtı oluşmasın diye muhafaza emelli kan sulandırıcı ilaçlar kullanılır. Ritim bozukluğu olan hastalarda kullanılan, kan sulandırıcı oral antikoagulan denilen ilaçların kullanılması bireye özel olarak planlanmalıdır ikazında bulunan Uzm. Dr. Elif Sarıönder Gencer kelamlarına şunları ekledi: “Mutlaka bu hastalarda yeni bir pıhtı oluşma riski belirlenmelidir. Bu ilaçların beyinde yahut bedende bir kanama oluşturma riski de kesinlikle göz önünde bulundurulmalıdır. İnme riskli hastada kan sulandırıcılara bağlı kanama riski ile yetersiz ilaç kullanımı ile ortaya çıkabilecek yeni damar tıkanıklığı mümkünlüğü hastaları en çok endişelendiren iki değerli durumdur. Birtakım cerrahi süreçler yahut diş tedavisi öncesi kanamayı azaltmak için doktora müracaattan kesilen kan sulandırıcı ilaçların koruyuculuğu ortadan kalkar kalkmaz inme geçiren hasta sayısı küçümsenmeyecek seviyededir. Bilinçsiz formda kullanılan kan sulandırıcı ilaç kombinasyonları yahut bunların yüksek dozları da önemli kanamalara yol açarak hasta için tehlike oluşturabilir. Sonuç olarak inme riskli her hastaya tabibi tarafından titizlikle seçilen kan sulandırıcı ilaçlar önerildiği formda uygulanmalı ilaç doz ayarlaması için gereken denetimler ihmal edilmemelidir.”
Bu teklifler hem COVID-19’a hem inmeye karşı risk faktörlerini düşürüyor
Uzman Dr. Elif Sarıönder Gencer: “Son aylarda bütün dünyada önemli sıhhat sorun durumunda olan ve pandemi olarak kabul edilen COVID-19 salgını sırasında bildirilen raporlar, hastalığın yalnızca teneffüs yollarını değil, nörolojik sistemleri de etkilediğini ortaya koymaktadır. Hastaların yaklaşık üçte birinde nörolojik bulgular rapor edilmiştir. Mevcut durumda bildirilen en yaygın belirtiler koku ve tat alma bozukluğudur ama ağır bakım gereksinimini arttıran ve ağır bakımda hastanın akıbetini belirleyen en değerli faktörlerin hastanın sahip olduğu beyin-damar hastalığı risk faktörleridir. Ayrıyeten COVID-19 enfeksiyonu hem virüsün direkt nörolojik yapıları hem kan pıhtılaşma özelliklerini hem de damar yapısını etkileyerek inmeye neden olabilmektedir. Yaş, hipertansiyon, diyabet, obezite, kalp hastalıklarının varlığı bu durumlarda yalnızca inme oranlarını artırmakla kalmayıp, hastaların enfeksiyonla daha başarılı gayret edip edememesini belirleyebilmektedir. Sigara da mevcut kronik hastalıklar üzere hem inme risk faktörünün artırmakta hem de COVID-19 enfeksiyonu durumunda güzelleşmeyi zorlaştırmaktadır.”
Pandemi sürecinde öncelikle sağlıklı kalmalıyız. Risk faktörlerimizi yeterli yönetebilmiş, risk faktörlerini ortadan kaldırmış, tedavi ettirmiş olmalıyız, risk faktörlerinden koruyacak bir ömür üslubu benimsemiş ve sürdürüyor olmalıyız tavsiyesinde bulunan Uzm. Dr. Elif Sarıönder Gencer: “Bu bir pandemi sonuçta ve COVID-19 bulaşma mümkünlüğü var ve son derece yüksek; lakin COVID-19’un bulaştığı herkesi kaybetmiyoruz ya da herkes hastalığı ağır bir formda geçirmiyor. Virüs bulaşabilir fakat bunu çok hafif bir biçimde atlatabiliriz. Bu son aylarda anlaşıldı ki şahısların yaşı ileri olsa da hipertansiyonu denetim altındaysa, tuz tüketimini azaltmışsa, kilosu denetim altındaysa, günde 30 dakika orta şiddetli aktivite (yürüyüş) ya da haftada 5 gün antrenman yapıyorsa, günde 5 öğün zerzevat ve meyve tüketiyorsa, yağlardan yoksul bir diyet benimsemişse, kalpte ritim bozukluğu için tedavi alıyor ve tertipli olarak denetimini yaptırıyorsa, diyabeti denetimli bir formda gidiyorsa ve diyetine uyuyorsa, sigarayı ve alkolü bırakmışsa o vakit COVID-19’a karşı çok daha güçlü olabilir. O vakit COVID-19 bulaşsa bile biz bu çabadan daha başarılı çıkarız. Bu teklifler hem COVID-19’a karşı hem inmeye karşı risk faktörlerini düşürmüş oluyor” dedi.
