Yaygın anskiyete, daima badire ve gerginlik halidir. Günümüzde artan bir rahatsızlıktır zira daima orada sarsıntı oluyor, burada bombalar patlıyor, dünyada çatışmalar oluyor. Bugün ona yarın bana dediğimiz anların sayısı artıyor. Buda korkuyu artıran sebeplerin tetiklenmesine sebep oluyor. Çocukluktan beri hatta daha öncesine gidersek taş bölümünden mühlet gelen “her an öldürülebilirim” telaşın temelini sarsan niyet biçimidir.
Preödipal devir dediğimiz yani bebeklik devrin de kendisine bakan bakıcısında çocukluk devrinde birebir meseleler varsa bebek bunu sünger üzere emer. Fark etmeden çocuk bu hisle büyür. Büyüdüğünde bu denetim duygusu öteki dert dinamiği az olan akranlarına oranla daha fazla olanlarda görülür. Mesela, daima bir şeyleri denetim ediyorsun; bir gün bakıyorsun çocuk hastalanmış, farkediyorsun ki hastalığı denetim edemiyorsun. Istediğin kada güzel bak çocuk hasta olabilir, bu durum anksiyete yaratıyor. Çocuğuna çok âlâ bakıyorsun, bakıyorsun komşunun çocuğu ölmüş yarın seninki de ölebilir istediğin kadar düzgün bak bir garantisi yok: bu üslup olumsuz durumlar alt yapısını korkuya yatkın olan şahıslarda anksiyete yaratıyor.
Örneğin, çocuğunu denetim ediyorsun, kocanı denetim ediyorsun, yeni bir çocuk yapıyorsun onu da denetim edebiliyorsun, 3 tane kişi var ve rahatsın. Sonra çocuk okula gidiyor, öğretmeni denetim etmen lazım; âlâ eğitim verebiliyor mu diye, arkadaşları denetim etmen gerekiyor; düzgün arkadaş mı makûs arkadaş mı diye. Denetim edeceğin kişi sayısı artıyor. Çocuk büyüyor ve üniversiteye gidiyor, ben filanca şahısla evleneceğim diyor; gelin ya da damat şahsını denetim etmen gerekecek sonra torunları… denetim edilecek kişi sayısı artıyor. Başlangıçta kişi sayısı az olduğundan seni rahatsız etmiyor lakin kişi sayısı arttıkça denetim edilecek kişi sayısı arttığından rahatsızlık boyutuna ulaşıyor. Burda ki örnekte gördüğümüz üzere belirsizlik aslında telaşın düşmanı. Bilmediği herşey kişiyi rahatsız ediyor. O vakit dert yaşıcağın yeterli halide makus halide önden bilme isteği diyebiliriz.
Hastalığı yahut vefatı denetim edemediğini farkettiğinde anksiyete artar. Zira bu durumla nasıl baş edebileceğini bilememe hali derdin pimi çekilmiştir.
Bazen çocukluktaki anne-babanın çatışmaları da anksiyete yaratabilir. Mesela anne daima anksiyöz, çocuk o duyguyu taşıyor olabilir. Devamlı kullanılmayacak zati ilaç 2-3 ay sonra hisleri yatışır bırakabilir ilaçları. Hedef terapinin biraz ilerlemesini sağlamaktır. Baş etme formülünün öğrenince zati ilaca gerek duymayacaktır.
Soru: hocam depresyon ile yaygın anksiyete birbirinden kesin ayrılabilir mi?
Cevap: evet ayrılabilir. Depresyonda çökkünlük, mutsuzluk, gücü düşüklüğü ve hayattan keyif almama vardır. Anksiyetede güç yüksektir; ya bir şey olursa, ya ben çok berbatım üzere panik hali görülür. Huzursuz ve kıpır kıpırlardır. Depresyon mahsun mahsun bakar.
Bazen yaşamadığımız olaylardan da etkileniriz. Mesela bir yerde patlayan bomba sizi tetikleyebilir. Yaanılan bir sarsıntı … Burda tanıdığın var mı diye sorduğumda genelde hayır yanıtını alırım. O vakit siz kiminle ilgili birinci aklınıza makus birşey olsa kime olurdu?“ ya babam ölürse diye korkuyorum, annem ölürse diye korkuyorum.” Burada çocuğunlukla 2 his vardır: ya babam ölürse diye korkuyorum hem de babamı ben öldürürsem diye korkuyorum. Yani buradaki telaşların birçok ödipal periyotta kendi cinsi olan rakip ebeveny ilgileri geliyor.
Mesela ışıd militanı baş kesiyor, sen de izliyorsun. Biri birine ziyan verdiğini görünce rahatsız hissetmek bir ölçü olağan. Gerçeklik ile ilgili kısım kalır, lakin yaşamadığı halde niyet yaşanmış kadar tesirli ise o vakit çocukluğundan yansıttığın şeylere bakarız.
Günlük hayatta birileri ile patlamalar üzere mevzuları konuşuyorum birden fazla kişinin durumu berbat. 1. Kendi travmaları var, 2. Ailenin travmaları var, 3. Taş döneminden gelen travmalar var: yandaki kabile gelip bizim kabileyi öldürdü, bu kuşaktan nesile geçti. Bunları konuşmak anksiyeteyi azaltır. Bugün ve burada olamama halidir. Anksiyete ben ya daima geçmişteyim yada daima gelecekte demenin öteki ismidir.
Bunları konuşmak tıpkı vakitte toplumsal açıdan da düzgündür. Zira benim beynimde bu varsa ben de bunu bir yerlere yansıtırım. Geçmişteki travmayı bende kendi çocuğuma ya da etrafıma yansıtırım. Bu zinciri danışanın bozması toplumsal açıdan da düzgündür. Bu kuşaktan nesilden aktarılan zinciri 1 kişi, 2 kişi kırar sonra onlar da etraflarına bundan bahsederler bu türlü çalışmalar uzun vadede dünya barışına katkı sağlar. Zira beşerler birini öldürüyor lakin öldürdüğü kişi o değil ya kendisi ya da çocukluktaki birisi ya da daha geri travmalardan birisi mesela 600.000 yıl evvelki travmalar bugün ortaya çıkabilir.
Beynimiz netlik ister, meçhullüğü sevmez. Yeniden de hayatta belli olan hiçbir şey yoktur. 1 dk sonra tavan çöker ve hepimiz ölürüz. Biz sanarız ki bu tavan hiç çökmez. Ya da şuan konutta çocuğun çoktan ölmüştür sen yaşıyor sanıyorsundur. Aslında hayatta muhakkak olan tek bir şey vardır o da günün birinde öleceksin. Bu bilginin seni rahatlatması gerekir şayet rahatlatmazsa çocukluğunda belirsizlikler ile anıların vardır bunlara bakman gerekir. Belirsizlik diyince senin aklına neler geliyor? Belirsizlikle ilgili senin yaşadığın anılar var ya da belirsizlikle fazla meşgul ebeveynler var. Annen dövecek mi yoksa sevecek mi seni, nötr bakıyorsun. Ya da annen, kocam diğer bir bayana gidecek mi gitmeyecek mi diye düşünüyor, belirsizlik var. Sen annenin hissini alıyorsun. Biz her şey bizim denetimimizde zannederiz aslında ancak çok azdır.
Korkuları konuştun lakin ondan sonra yeniden dehşetleri kalır zira ülkende savaş var biri seni öldürebilir. O kaygının kalması sağlıklıdır, zira o endişe seni tehlikeden korur, gerçektir. Bizim burada dediğimiz korkmamak, umursamaz olmak değil hayal ile gerçeği ayırt edebilmektir. Gerçek bir sorun varsa ve korkmuyorsan burda sorun vardır. Ancak gerçek bir sorun yok o vakit da korkuyorsun o vakit bu dehşet gerçek bir endişe değil alt sebeplerne bakmalıyızıdır. Bizim işimiz büsbütün gerçekle ilgildir. Çocukluk anılarını temizledikçe bu insanlarda bir ölçü dehşet kalır.
Savaş üzere durumlarda kişi bu histe kaldığından vücuduna yansır. Mesela gerçek bir korkusu var öldürülebilir ve konuştuk çocukluk ile ilgili değil o vakit orta ara beyin bunu reddettikçe eft yapacağım. Endişe arttıkça vücuda yansır ve bedensel hastalıklar meydana gelebilir. Bedensel hastalıklar aslında başlangıçta uygun bir şeydir, uzun vadede tehlikeldir. Bedensel rahatsızlıklar sayesinde onlarca ruhsal rahatsızlıktan korunuyorum, eroin üzeredir. Eroini de başlangıçta içmek güzel bir şeydir. Eroin içersin ve o gün uygun hissedersin, sorunlarını unutursun. Orta ve uzun vadede ise eroin sana ziyan verir, giderek beynin uyuşur, ruhsal ve bedensel hastalıkların olur, yakın ilgilerin bozulur. Bu hastlıklar da böyledir, kısa vadede yeterlidir. Lakin sonrasında daima belinden, başından şikayet ettiğinde yakın alakaların bozulur. Ya da daima mızlandığın için negatifi çağırırsın. Ruhsal acı bedensel acıdan daha berbattır. Bedensel acıyı lokalize edersin; tam şurası ağrıyor diyebilirsin lakin ruhsal acıyı tanımlayamazsın, derin bir acıdır. O yüzden beynimiz haz prensibiyle çalışır vücuda yansıtır.
