İnflamatuvar bağırsak hastalıkları; Crohn hastalığı, ülseratif kolit ve orta form olmak üzere üçe ayrılmaktadır. Her üç hastalıkta bedenin sindirim sistemini uzun müddetli etkileyen ve tekrarlayıcı rahatsızlıklardır. Genetik yatkınlığı olan bireylerde hastalık, çevresel etkenlerin de tesiriyle sindirim sistemi florası değişikliği ile oluşmaktadır.
İnflamatuvar bağırsak hastalıklarının görülüş sıklığı her geçen gün artmaktadır. İnflamatuvar bağırsak hastalıkları her yaşta karşımıza çıkabilmektedir. Çocuk ve ergen hastalar tüm inflamatuvar bağırsak hastalığı olan olguların %25’ini oluşturmaktadır.
İnflamatuvar bağırsak hastalığı ortaya çıkışında rol alan çevresel faktörler ortasında sigara kullanımı, geçirilen enfeksiyonlar, apendektomi, emzirme ve beslenme alışkanlıkları (Batı tipi beslenme ) ve gerilim faktörleri yer almaktadır.
Yaşam usulü alışkanlıklarında değişiklik hastalığın ortaya çıkmasında çok değerli yer tutmaktadır
Yapılan çalışmalarda çocuğun sigara dumanına maruz kalması ( pasif içicilik ) yahut ergenlikte sigara içilmesi Crohn hastalığı görülme sıklığını artırmaktadır. Ülseratif kolit hastalığının sigara içenlerde daha az görülüyor olması, bu bilginin yanlış anlaşılmasına neden olmaktadır. Sigaranın sıhhat üzerine olumsuz tesirleri göz önüne alındığında, bu tercih edilmemesi gereken metottur.
Anne sütü devamlılığı birinci iki yaşta çok kıymetlidir. Anne sütünün inflamatuvar bağırsak hastalığından kollayıcı özelliği bilinmektedir.
Ayak üstü atıştırmalıklar, fastfood, paket besinler, abur cubur, kutu içecekler (Batı tipi beslenme ) hastalığın oluşumuna taban hazırlamaktadır.
Çocukluk çağında yaşanmış olan gerilim ve tasalar inflamatuvar bağırsak hastalıklarının ortaya çıkmasında çok kıymetli rol almaktadır. Erken yaşta aile bireylerinden birisinin ömrünü yitirmesi, eşler ortası boşanmalar, kent ve okul değişiklikleri yanında sınav-yarış gerilimi şayet yerde genetik yatkınlıkta varsa hastalığın gelişimine neden olmaktadır.
İnflamatuvar bağırsak hastalıkları ile bağlantılı pek çok gen olmasına rağmen en çok üzerinde çalışılan 16 kromozomda bulunan NOD2 /CARD15 genidir. Bu gen bedenin bağışıklık sisteminde rol almakta olup Crohn hastalığı ile ilişkilendirilmiştir.
Crohn hastalığı olan şahısların akrabalarında hastalığın gelişme mümkünlüğü %5, ülseratif kolit hasta yakınlarında ise bu oran %1,5 olarak bulunmuştur. Tek yumurta ikizlerinde Crohn hastalığı riski %20-50, çift yumurta ikizlerinde ise %0-10 ortasında değişmektedir. Ülseratif kolit için ise tek yumurta ikizlerine %15-20, çift yumurta ikizlerinde ise %0-7 ortasında değişmektedir.
Çocuklarda inflamatuvar bağırsak hastalıklarının tanısı çok kıymetlidir. Karın ağrısı, ishal ve kilo kaybı üzere klasik bulgular hastaların lakin %25 kadarında görülebilmektedir. Ateş, büyüme geriliği, bulantı-kusma, eklem bulguları ve adet görmenin azalması eşlik eden başka bulgular olarak karşımıza çıkmaktadır.
Avrupa Çocuk Gastroenteroloji, Hepatoloji ve Beslenme Derneği; 4 hafta ya da daha uzun periyodik ishal, ya da son 6 ay içinde 2 defa ya da daha fazla karın ağrısı, ishal, alt sindirim sisteminden kanama ve kilo kaybı bulgularının varlığında inflamatuvar bağırsak hastalığından şüphelenmek gerektiğini belirtilmiştir.
Crohn hastalığında kilo kaybı ve ishal ön plandayken, ülseratif kolitte kanlı ishal ve karın ağrısı daha sık görülmektedir. Fakat belirtilerin pek çok hastalıkta görülebileceğini unutmamak gerekir. Örneğin kanlı ishal ile gelen hasta çok sıklıkla dışkı mikroskopi sonucu ile hasta amip enfeksiyonu olarak değerlendirilip tekraren antibiyotik tedavisi alarak hasta bizlere gelebilmektedir. Kanlı mukuslu ishalin besin alerjilerinde sindirim sistemi poliplerinde de görülebildiği unutulmamalıdır. Makattan kan gelen hasta yeniden makat bölgesinde çatlak ve basur ile karışabilir. Bu nedenle makat bölgesi muayenesi kıymetlidir, fissür ve fistüllerde bu formda muayene ile tanınabilir.
Crohn hastalığında kilo kaybı sık görülen bulgular ortasındadır. Kilo kaybı hastanın anoreksiya nevroza, bulimia nevroza, çölyak hastalığı, tümörlü durumlar yahut kilo kaybı ile giden öbür hastalıklar olarak başlangıçta kıymetlendirilmesine neden olabilir.
İnflamatuvar bağırsak hastalığı %2 hastada yalnızca ateş bulgusu ile gelebilir. Sebebi bilinmeyen ateş olgularının ayırıcı teşhisinde inflamatuvar bağırsak hastalığı da düşünülmelidir. Ayrıyeten inflamatuvar bağırsak hastalıkları, Ailevi Akdeniz Ateşi hastalığı ile birlikte sık olarak görülmektedir.
Çocukluk çağı Crohn hastalığında erişkinlerden farklı olarak çabuk doyma, bulantı, kusma, yutma sırasında yemek borusunda takılma hissi üzere üst sindirim sistemi belirtileri görülebileceği akılda tutulmalıdır. Bu sebepten, inflamatuvar bağırsak hastalığından şüphelenildiği vakit çocuklarda üst ve alt sindirim sistemi endoskopisi birlikte yapılmalıdır. Bu sürece gelirken kolonoskopi öncesi tanım edilen diyet aile tarafından harfiyen uygulanmalı, boşaltıcı lavmanlarda tanım edildiği formda uygulanmalıdır. Kolonoskopi öncesi bağırsak paklığı, bağırsak yüzeylerinin uygun görüntülenebilmesi için kıymetlidir. Bundan sonra çocuk gastroenteroloji uzmanınız endoskopik manzaraları yorumlayacak ve alınan biyopsilerin patolojik değerlendirmesinden sonra gelecek sonuca nazaran çocuğunuza tedavi başlayacaktır.
Yine 6 yaşından büyük çocuklar için endoskopi ile teşhis konulamadığı durumlarda yahut endoskopun ulaşamadığı bölgelerde bağırsak tutulumu olup olmadığı kapsül endoskopi ve MR enterografi ile araştırılabilir. Çift balon enteroskopi ise gerekli görüldüğünde başvurulan öteki görüntüleme prosedürüdür.
Çocuk ve ergen hastalarda inflamatuvar bağırsak hastalığı tedavisinde maksat;
-
Tedavinin tesirlerinin maksimal olmasını sağlamak
-
Hastalık belirtilerinin tekrarının önlenmesi
-
Çocuk hastanın büyümesinin ve ergenliğe girmesinin sağlanması
-
İlaca bağlı yan tesirler olmadan ömür kalitesinin sağlanması olmalıdır.
Ülseratif kolit tedavisi sırasında başlangıç belirtilerinin gerilediğinin gözlenmesi kıymetlidir. Çocuk hastanın yakınları günlük dışkı sayısını, dışkı üzerindeki kan ölçüsünü, karın ağrısının tedaviye cevabını gece dışkılamasını, oyuna katılma, okula gitme üzere günlük aktivitelerine devam edip etmediğini gözleyerek tedaviye cevabın çocuğunda nasıl geliştiği hakkında çocuk gastroenteroloji uzmanına bilgi verebilir.
Crohn hastalığında karın ağrısında azalma, ishal sayısı ve ölçüsünde azalma olup olmadığı aile bireylerince kayıt altına alınmalı, makat bölgesindeki değişiklikler (apse, fistül, makat bölgesinde cilt katlantıları ) çocuğa günlük paklık, banyo yaptırırken aile bireylerince denetim edilmelidir.
İnflamatuvar bağırsak hastalığında büyüme hormonu seviyesi olağan olmasına rağmen kronik hastalıktan ötürü büyüme hormonuna yanıtsızlık vardır. Hastalığın başlangıç ve aktivasyon periyodunda kullanılan kortikosteroid kullanımı da bağ dokusunda kolajen sentezini azaltarak büyüme üzerine olumsuz tesir yapabilir. Hastalık ilaçlarla denetim altına alındığında büyüme ve gelişme istenen seviyeye gelebilmektedir.
Kortikosteroid kullanımı kemik erimesi, kırık oluşumuna eğilimi artırabilir. Steroid kullanımının yüzde şişme, bedende şişme (ödem ), akne üzere kozmetik bozukluklar yanında dispeptik yakınmalar, kan şekeri yükseklikleri, beğenilen katarakt, göz içi basıncında artış, enfeksiyona eğilim yaratabileceği de aileye anlatılmalıdır. Kortikosteroid kullanımı sırasında tuzsuz diyet uygulanmalı ve tansiyon ölçümleri de ihmal edilmemelidir.
İnflamatuvar bağırsak hastalığında kullanılan ilaçlardan hiçbirisi çocuk gastroenteroloji uzmanın haberi olmadan kesilmemelidir.
İnflamatuvar bağırsak hastalıklarında antibiyotik tedavisi; fulminan kolit, toksik megakolon, makat bölgesini tutan hastalık varlığında ve fistülizan Crohn hastalığında ve poşitte kullanılabilmektedir.
Çocuk hastalar hekim randevularına vaktinde gitmelidirler. Denetim sırasında yapılacak ölçümler uzunluk, kilo ve tansiyon ölçümleri ve istenecek tetkikler ile hastalığın istenmeyen tesirlerinin önüne geçilebilmesi için değerlidir. Örneğin kan tetkiklerinde serum karaciğer enzimlerinde yükselme ve amilaz bedellerinde yükselme ilaçların yan tesiri açısından uyarıcı olurken, safra yolları ile ilgili analizlerde yükseklikler ilaç yan tesiri dışında siklerozan kolonjit denilen istenmeyen komplikasyonun habercisi olabilir. Yeniden denetimlerde istenen tüm karın ultrasonografi ile karaciğer yağlanması, safra yollarındaki değişiklikler, böbrek ve safra kesesi taşları, karın içi apse vb durumlar tespit edilebilir.
Muayene sırasında makat bölgesi muayenesi değerlidir. Bilhassa ergenler bu muayene konusunda utangaç davranmaktadırlar. Çocuk ve ergen muayene öncesi bu biçimde muayene konusunda aile tarafından bilgilendirilmelidir.
İnflamatuvar bağırsak hastalığı takibinde yıllık göz muayeneleri mümkünse tıpkı göz tabibi tarafından yapılmalıdır. Beğenilen kaşıntı, akıntı batma, yanma göz komplikasyonunun habercisi olabilir. Bu türlü durum varsa vakit geçirmeden göz hekimi ile çabucak görüşülmelidir.
İnflamatuvar bağırsak hastalığı olan hastaların rutin aşıları vaktinde yapılmalıdır. Koronavirüs aşısı ise 12 yaş üzeri çocuk ve ergenlere yapılmalıdır.
Koronavirüs salgını sırasında çocuğunuz hastalığa yakalanmış ise inflamatuvar bağırsak hastalığı ile ilgili ilaçlar kesilmeden devam edilmelidir.
Crohn hastalığının tedavisi cerrahi değildir. Şayet Crohn hastalığında cerrahi süreç yapılacaksa hastanın bağırsak bütünlüğü mümkün olduğunca korunmalıdır. Lakin megakolon, toksik megakolon, darlık, fistül, apse, bağırsak tıkanıklığı ve bağırsak delinmesi üzere durumların varlığında cerrahi düşünülmedir.
Ülseratif kolitte ise kanama, bağırsak delinmesi, ilaç tedavisine karşılık alınamaması durumlarında cerrahi tedavi düşünülebilir.
Çocuk ve ergen hastalarımızın 18 yaş sonrası erişkin gastroenteroloji polikliniklerine bölümü yavaşça olmalıdır. Hastanın birinci müracaat bulguları, kullandığı ilaçlar, gastroskopi ve kolonoskopi raporları, patoloji raporları epikrizde yer almalı ve birkaç muayene mümkünse çocuk erişkin gastroenteroloji uzmanı birlikte olacak halde olmalıdır.
Sonuçta inflamatuvar bağırsak hastalığı uzun müddetli bir hastalık olup, hayat uzunluğu takip ve tedavisi gerekmektedir.