İnsanlar çoğunlukla kendilerini keyifli ve inançta hissettikleri bireylerle irtibatlarını geliştirerek hayat güçlerini besleyecek münasebetleri oluştururlar. Bu kıymetli alakalar; aile ilgileri, romantik bağlantılar ve arkadaşlık bağlarıdır. Bilhassa romantik alakalar, şahısların ömründe kıymetli ölçüde tesirli olmaktadır. Romantik alakalarda memnunluk, itimat ve huzurun yakalanması, bireylerin ruh hâlini ve öbür ilgilerini de olumlu istikamette tesirler.
Ancak bazen romantik bağlarda şahıslar kendilerini gereğince memnun, inançlı ve huzurlu hissedemezler. İnsanların kendilerini çoğunlukla mutsuz ve inançsız hissettikleri bağlar, uzun vadede epey yıpratıcı ve ruhsal manada ziyan vericidir. Bu nedenle romantik bağlantılarda olumsuz his ve yaşantıların ön planda olduğu alaka biçimi toksik (zararlı) bağlantı ismi ile anılmaktadır.
Toksik Bağ Nedir?
Toksik alaka, yaşanan bağ içerisinde daha çok olumsuz hisler ile olumsuz tesirlerin ön planda olması nedeniyle o ilginin şahsa yarar sağlamasından çok ziyan vermesi durumudur. Toksik alaka biçiminde olumlu hisler gün geçtikçe azalırken olumsuz hisler artar. Toksik partnere sahip olan şahıslar, romantik bağlantılarının ilerleyen süreçlerinde kendilerini tükenmiş hissederler.
Toksik Bir Alaka Nasıl Anlaşılır?
Toksik bir bağlantı içerisindeyken bunu fark etmek yahut kabul etmek, karşı tarafa duyulan sevgi, ilgi ya da bağlılık üzere hisler sebebiyle güç olabilir. Birebir vakitte çocukluk yaşantılarında hisleri gereğince anlaşılmamış ve kıymet görmemiş şahıslar için toksik bağlantı içerisinde olduğunu ayırt edebilmek pek kolay olmayabilir.
Çünkü bu bireyler, gerçek bedel, inanç ve sevgi üzere temel hisleri çocukluk devrindeki ailelerinin içerisinde içselleştirememiş ve ebeveynlerinden bu hislerin temelini oluşturan davranışları görememiş olduklarından ötürü bu hislerin romantik münasebetlerinde sahiden var olup olmadığını tahlil etmekte zorlanabilirler.
Toksik alaka içerisinde olunduğunu anlamak her ne kadar güç olsa da bu bireyler bir şeylerin yolunda gitmediğini çoğunlukla fark ederler. Toksik ilgi içerisinde olduğunu hisseden ama bundan emin olamayan bireyler, kendilerini genelde şu üzere cümleleri kurarken görürler:
-
“Beni sevdiğinden emin değilim.’’
-
“Bana karşı olan davranışları bana yanlış üzere geliyor fakat emin değilim. Tahminen de ben abartıyorumdur.’’
-
“Bu bağlantı içerisinde kendimi kıymetli hissedemiyorum.”
-
“Bu ilgide bir sorun var fakat anlayamıyorum.’’
-
“Benim için çok çabaladığını söylüyor. Bense ondan daima şikâyet ediyorum. Sanırım onun değerini bilemeyen benim.’’
Romantik ilgiler içerisinde yolunda gitmeyen durumların gerçek biçimde kıymetlendirilmesi ismine bağda oluşan kuşkuların kaynaklarını tespit etmek ve bu kaynaklardan hangilerinin toksik bağlantıyla ilgili olduğunu incelemek çok değerlidir.
Toksik Münasebet Yaşandığının Belirtileri Nelerdir?
Alay Edilmek / Küçümsenmek:
Toksik bir münasebet içerisinde olan şahıslar çoklukla partnerleri tarafından ağır bir biçimde küçümsenmeye ve alay edilmeye maruz bırakılırlar. Onlar için değerli olan hususlar, partnerleri tarafından dikkate alınmaz. Hatta partnerleri, onların şahsî özellikleri, his, niyet yahut davranışlarıyla kolay kolay alay edebilirler.
Eleştirilmek:
Toksik bağlantı biçimindeki partnerlerden biri davranış, hareket ve niyetleri hakkında daima tenkide maruz kalabilir. Epeyce ağır olan tenkidin tersine bu alakada övgü ve takdir üzere durumlar ya hiç yoktur ya da epeyce azdır. Bu sebeple daima tenkide maruz kalan, lakin takdir ve övgü alamayan partner, kendini kıymetsiz ve yetersiz olarak algılayabilir. Kimi vakit da kendisini eleştiren partnere karşı öfke, hınç ve intikam üzere hisler besleyebilir.
Sorunları Konuşamamak:
Toksik alakalarda gözlemlenen başka bir durum ise bireylerin alakada sorun olarak gördükleri hususları partnerleriyle konuşamamalarıdır. Ne vakit bir sorun hakkında konuşmayı deneseler karşı taraf bahse şakacı bir istikametten yaklaşır, konuşmak istemez yahut mevzuyu geçiştirebilir.
Toksik bir bağ içerisinde sıkıntıların konuşulmaya başlandığı durumda ise toksik bağlantıyı yaşatan partner, yaptığı yanılgılı davranışlar için daima bir sebep yahut mazeret bulabilir. Böylelikle meseleler tekrar tahlile kavuşamamış olur. Meselelerin tek taraflı olarak konuşulamadığı bu durumda kusurlu olan partner, kusurlarını ya fark edemez ya da asla kabul etmez. Bu da halledilemeyen sıkıntıların daima birikmesine yahut birbirlerinin üzerine eklenerek durumun içinden çıkılamaz bir hâl almasına sebep olur.
Kısıtlanmak:
Kısıtlanmak, partnerlerden birinin kendine ilişkin kararlarına başka partner tarafından karışılması yahut şahsî görüşlerine uygun bulmadığı davranışlarının engellenmesi durumudur. Bu karışma bir yorumdan fazla daha net ve katı tavırlar halinde görülebilir. Bazen de davranışlara dair teklifte bulunmak yerine ne yapılması gerektiğini emredici biçimde iletmek olarak karşımıza gelir.
Örneğin, partnerin giyeceği kıyafete dair ağır kısıtlamalar, mevcut arkadaşlarla görüşülmesinin istenmemesi ve kendinden bağımsız bir teşebbüste bulunulmasına karşı çıkılması üzere durumlar birer kısıtlama örneği olabilir. Kısıtlanmak, kısıtlanan partner tarafından alakanın birinci evrelerinde bazen sevgi ve ilgi olarak değerlendirilirken ilginin ilerleyen evrelerinde bu durumun önemli bir sorun oluşturma mümkünlüğü epey yüksektir.
Tutarsız Davranışlar:
İnsanlar tabiatları gereği tutarlılığı severler zira tutarlılık, davranışlara dair bir öngörüde bulunabilmeyi sağladığı için itimat vericidir. Örneğin, meskenin sistemine ehemmiyet veren bir partner, mesken sistemsiz olduğu vakit kızgınlıkla reaksiyon verdiğinde bu durum, artık öbür partner tarafından evvelden varsayım edilerek tedbir alınabilen dengeli bir hâle gelir.
Fakat konutun sistemsiz olduğu öbür bir günde birebir partner, öteki bireye bir gün kızarken öbür bir gün anlayışla karşılarsa o kişinin başı karışır. Bu yüzden toksik münasebet yaşayan bir kişi, bağlantı sürecinde nasıl bir reaksiyon ile karşılaşacağını kestiremediğinden telaş ve gerilim üzere hisleri daima yaşamaya başlar.
Bu yüzden partnerlerin davranışlarındaki tutarlılık, münasebetteki kişinin kendisini inançta hissedebilmesi için olmazsa olmaz bir ön şart oluşturur.
Ani His Değişimleri:
Tüm bağlantılarda olduğu üzere romantik bağlantılarda de partnerlerin his durumlarında değişiklikler olabilir. Örneğin, gün içerisinde sakin ve esprili görünen bir partner, rastgele bir sebepten ötürü günün sonunda asabi yahut üzgün bir duygusal mod yaşayabilir. Bu duygusal durum değişimlerinde partnerlerin birbirlerine verdikleri yansılar yumuşak geçişler içeriyorsa karşı taraf da bu duygusal değişimleri anlayışla karşılayabilir ve kendi hisleri ile davranışlarını partnerine karşı daha uyumlu hâle getirebilir.
Ancak romantik ilgilerde bir partnerin çok ani ve sert biçimde değişim gösteren his durumları hissediliyor olabilir. Epeyce süratli gerçekleşen bu değişim süreci sebebiyle başka partner şaşkınlık, hayret ve şok hislerini yaşar. Bu yüzden toksik partneriyle duygusal uyumlanmayı sağlayamaz.
Diğer partner ise bu hislerini düzenleyemediği için toksik partnerine karşı anlayış gösterme, serinkanlı olma ya da sakin kalma üzere uygun yansıları geliştiremeyebilir. Bu durumda bağlantıdaki kişi uzun vadede toksik partnerinin ansızın gösterdiği sert çıkışlarından ötürü daima telaş içerisinde olabilir ve kendisini inançta hissedemeyerek her an tetikte olmak zorunda kaldığını düşünebilir.
Göklere Çıkarmak ve Yerin Tabanına Sokmak:
İlişki içerisinde olan şahısların birbirlerine karşı birtakım olumlu ya da olumsuz algısal yansıları olur. Lakin tüm bu olumlu ve olumsuz algılar bir ortaya gelerek oburu hakkında genel bir kanıya varılmasını sağlar. Örneğin münasebet yaşayan bir kişi, birden fazla vakit partnerinin saygılı davranışlar içerisinde olduğunu, lakin kimi vakitlerde belli nedenlere bağlı olarak saygısızlık yapabildiğini görse bile o kişi, partnerinin hâlâ saygılı biri olduğunu düşünür. Meydana gelen küçük yahut istisnai durumlar bu algıları bir anda değiştirmez.
Toksik ilgilerde ise bir partner, münasebette olduğu kişiyi bir anda göklere çıkarırken bir anda yerin tabanına sokabilir. Örneğin bir kişi, partnerine yemeği çok hoş yaptığını söyleyip, yemek konusundaki marifetleriyle onu övüp göklere çıkarabilir. Ama yeniden birebir kişi, partnerinin yemekten sonra çay suyunu ocağa koymayı unutmasını bir kusur olarak görüp “Zaten her işi yarım yamalak yapıyorsun! Yaptığın çay da bulaşık suyuna benziyor…” üzere cümlelerle partnerini bir anda yerin tabanına sokabilir.
Sonuç olarak bahsedilen bu durumlar, bağda tutarsızlıklar yaratır. Tutarsızlıklar ise telaş ve gerilim üzere hislerin temelini oluşturarak bağdaki bozucu tesirlere neden olur.
İnsanlardan yahut Hobilerden Uzaklaşmak:
Toksik bağ yaşayan kişi, hayli ağır olumsuz hisler içerisinde hayatını deneyimlerken tüm gücünü, bu aksilikleri düşünmeye yahut çözümlemeye verebilir. Bu sebeple kişi, gücünü ve vaktinin birçoklarını toksik bağlantısına harcamasından ötürü evvelden daha çok görüştüğü şahıslardan ve yapmaktan keyif aldığı hobilerden uzaklaşabilir.
Toksik Bağlantılar Düzelir mi?
Toksik bağlantılarda değişim isteği, partnerlerin yalnızca birinden geliyorsa toksik münasebetin sağlıklı duruma dönüştürülebilmesi mümkün değildir. Zira romantik bağlantılarda değişim için tek taraflı motivasyon, alakayı daha yeterli seviyeye getirmek isteyen partner için ruhsal manada tüketici bir etken yaratır.
Bunun sonucunda ise münasebette değişim sağlamaya çalışan kişinin alakasını sürdürmeye dair tüm motivasyonun tükenmesiyle öfke, çaresizlik ve ıstırap üzere hislerin birikimi meydana gelir. Böylelikle tek taraflı devam etmeye çalışan bu ilgi sağlıklı biçimde sürdürülemez bir hâle gelir.
Ancak toksik alaka yaşayan iki taraf da etkileşim biçiminden şad değilse işte o vakit bu durum, bağlantının düzelmesi için bir umut ışığı olabilir. Bu karşılıklı memnuniyetsizlik her iki tarafın da ferdî sorumluluklarını üstüne alması biçiminde değişim gösterdiği taktirde toksik alakadan sağlıklı ilgiye geçiş için adımlar atılabilir.
Atılan bu adımlar sonucunda bağda inanç, tutarlılık ve anlayış üzere faktörler sağlanarak esaslı değişimler yaratılabilir. Yaratılan esaslı değişimler sonucunda münasebetteki memnunluk, memnuniyet ve inanç üzere hisler ön plana çıkartılarak toksik bir bağ hem inançlı hem de sağlıklı bir alaka biçimine evrilebilir.
Toksik Bağdan Sağlıklı Bağa Nasıl Geçilir?
Toksik bağlantı sorununu ve yarattığı olumsuz hisleri değiştirebilmenin yolu öncelikle bu sorunu ve sorunu yaratan hisleri kabul etmekten geçer. Sorunu görmek ve kabul etmek sorun tahlilinin öncelikli basamağıdır. Toksik ilgiden sağlıklı ilgiye geçiş yapabilmek için aşağıda yer verilen başlıkları bağın içerisinde de uygulayabilmek çok kıymetlidir.
-
Yargılamadan Anlamak:
İlişki kelam konusu olduğunda, doğal olarak karşılıklı yanlışlar ve yanlışlar meydana gelebilir. Bağ içerisinde karşı tarafın kusur yahut yanlış yapmamaya odaklanması yerine kusur ve yanlışların ne sebeple meydana geldiğinin anlaşılmaya çalışılması daha değerlidir.
Yani hangi olumsuz davranışın partner tarafından yapıldığı ve neden yapılmaması gerektiğinden çok “Ne oluyor da partner, bu alaka içerisinde alakayı olumsuz etkileyen davranış biçimini seçiyor?” sorusunun karşılıklarına odaklanmak bağlantıyı toksik süreçlerden korur.
Bu sayede kusurları daima lisana getirip sorun odaklı konuşmaktan fazla karşılıklı bir anlayış sürecinin devreye girmesi beklenir. Anlayışın olduğu yerde değişime açıklık da gündeme gelir ve bundan sonra partnerler alakayı olumsuz etkileyen davranışları birbirlerinin yüzüne vurur üzere daima konuşmak yerine hangi sağlıklı davranışların ortaya koyulabileceği hakkında konuşarak bağdaki toksik durumları ortadan kaldırabilirler.
-
Öz Tenkit Yapmak:
Her ilgi bir etkileşimdir. Etkileşim, tek taraflı olarak değil, karşılıklı olarak ortaya koyulan bir irtibat örüntüsüdür. Bu sebeple ilgideki değişim için her iki tarafında kendi davranışları hakkında öz tenkit yapıyor olması gerekir. Bunun için her iki taraf da kendisine şu soruları sorabilir:
-
‘’Bu bağda ben ne yapıyorum da ilgim istemediğim tarafta ilerliyor?’’
Bu soru sayesinde kişi, ilgisindeki kendi olumsuz davranış kalıplarını ve partnerine yansıyan olumsuz tesirin gücünün farkına varabilir. Bağlantıdaki her iki taraf da kendilerine bu soruyu sorduklarında her iki partner de birbirlerini değiştirmeye değil de kendi olumsuz davranışlarını dönüştürmeye odaklanırlar.
-
‘’Benim hangi davranışlarım partnerimin olumsuz davranışlarının ortaya çıkmasında ve bu davranışların sürdürülmesinde tesirli rol oynuyor?”
Partnerler bu soruyu kendilerine sorduklarında birbirlerini suçlama döngüsünden ve bağda kimin haklı ya da kimin haksız olduğunu bulma savaşından çıkarak bu ilgide birbirleriyle bir etki-tepki süreci içerisinde olduklarını fark ederler.
-
“İlişkimi olumsuz etkileyen davranışlarımı nasıl değiştirebilirim?’’
Bu soru sayesinde her iki taraf da değişimi evvel kendilerinde başlatmış olur. Böylelikle her iki partner de evvel kendi olumsuz davranışlarının farkına varıp kendi davranışlarını değiştirdiklerinde birbirlerini olumsuz formda etkilemenin de önüne geçmiş olurlar.
Sonuç olarak bağlantı içerisinde var olduğu tespit edilen sorunların nedenlerini araştırmak ve anlamaya çalışmak çok değerlidir. Lakin bu araştırmanın sonunda varılan sonuçlar, karşımızdaki partneri yargılama eğiliminden ve tenkitten uzak olmalıdır. Bağlantıyla ilgili fark edilen ve çıkarsanan bu sonuçlar, her iki partnerin de kendi davranışlarına dair bir öz tenkit formunda olmalıdır.
-
Değişim İçin Adım Atmak:
Öz tenkit ismine sorulan sorulara verilen karşılıklar, aslında alakada bundan sonra yapılması gerekenlere dair bir yol haritası oluşturmaktadır. Bu yol haritası bağda tek taraflı olmaktan çok ortak bir anlayışla belirlenebilir. Değişime dair atılacak adımları ortak bir biçimde belirledikten sonra partnerler, bundan evvel neyin ne kadar makûs olduğunu değil de bundan sonra neyin nasıl daha güzel olacağına ve daha âlâ olması için birlikte neler yapabileceklerine odaklanmalıdırlar.
-
İlişkiyi Beslemek:
Bir ilgiyi kaliteli biçimde devam ettirebilmek için bazen sadece hürmet, sevgi ve inanç üzere şartlar kâfi olmayabilir. Daha derin, uzun soluklu, romantik ve tutkulu münasebetler için romantik alakaya duygusal yatırım yapmak yani alakayı beslemek gerekir.
İlişkiyi beslemek bir çiçeğin bakımına benzetilebilir. Örneğin bir çiçeğin yaşaması için gereken toprak, su ve güneş ışığı onun temel ihtiyaçlarıdır. Bu ihtiyaçlar karşılanamadığında çiçek bir mühlet sonra kuruyarak ölür. Lakin bir çiçeğin daha bakımlı, parlak olması ve daha uzun müddet yaşayabilmesi için uygun mevsimlerde budanması, çeşitli vitaminlerin verilmesi ve yapraklarındaki tozların silinmesi üzere ihtiyaçlar devreye girer.
Bu ihtiyaçlar nizamlı biçimde karşılandığında çiçek sırf büyümekle kalmaz daha kaliteli, sağlam ve sağlıklı bir yapıda gelişir. Elbette su, toprak ve güneş muhtaçlıkları karşılanan bir çiçek de yaşar, fakat vitamin verilen, budanan, toprağı havalandırılan ve yapraklarının bakımı yapılan bir çiçek, potansiyelinin en üst noktasına çıkar, böylelikle sağlıklı yaşar.
İlişkideki sevgi, hürmet ve inanç de romantik ilgileri oluşturan temel yapı taşlarıdır. İlgide sevgi, hürmet ve itimat yoksa bir mühlet sonra o bağ derin yaralar alarak biter. Bu nedenle sevgi, hürmet ve itimadın, alakayı doğuran ve devamlılığını sağlayan faktörler olduğu söylenebilir.
Ancak ilgide partnerlerin birbirlerine hoş kelamlar söylemesi, birlikte farklı aktivitelerde bulunması, armağan vermesi ve sarılması üzere davranışlar ilginin kaliteli biçimde sürmesini sağlarken tıpkı vakitte bağlantının ömrünü de uzatan etkenlerdendir. Sonuç olarak bağlantıda yapılan tüm bu aksiyonlar bağlantıyı beslemek olarak isimlendirilebilir.
Düzelmeyen Toksik Münasebetler Var Mıdır?
Toksik alakalarda iki taraf da değişime karşı açık olduğunda ve değişim için gereken sorumlulukları aldığında ilgide ekseriyetle olumlu tarafta değişimler meydana gelir. Lakin bazen değişim isteği iki taraflı olsa da sorunları objektif biçimde tespit edebilmek kolay olmayabilir. Zira birtakım durumlarda çiftler, münasebetlerindeki sorunların tahlillerine dair atılacak adımları uygun biçimde planlayamayabilirler.
Ayrıca kimi toksik bağlarda değişimi isteyen ve kendini çıkmazda hisseden bir partner varken öteki partner değişimden yahut sorunu çözmekten kaçınabilir. Böylelikle öbür partner değişimi tek başına üstlenmekten yorulabilir ve münasebetteki olumlu değişimleri nasıl gerçekleştireceğini bilemeyerek bağlantıyı uygunlaştırma hamasetini kaybedebilir.
İşte bu ve bunun üzere pek çok sebepten ötürü toksik ilgilerin mevcut imkânlarla iyileştirilememesi de karşımıza sıklıkla gelen bir durumdur. Bu türlü durumlarda, düzelmeyen toksik alakalarının sağlıklı bir sürece evrilebilmesi için bağlantıyı üstlenen her iki partnerle de ne yapılması gerektiği konusunda konuşmak daha gerçek bir adım olur.
Toksik Münasebetlerde Neden Psikoterapi Dayanağı Gerekir?
Toksik bağlantı yaşayan çiftler, romantik bağlarında bilinçdışı olarak olumsuz his, niyet ve davranış örüntülerini ortaya koyabilmektedirler.
Bilinçdışı davranışlar, ekseriyetle çocukluk yaşantılarındaki mevcut şartlarında oluşan his, niyet ve davranışların kalıplaşmış biçimleridir. Bu his, niyet ve davranışlar hayli derinden geldiğinden ötürü bireyler tarafından objektif formda değerlendirilemezler. Bu durumda toksik bağlantıyı ortaya çıkaran fikir ve davranış kalıpları daha çok otomatikleşerek çiftlerin değişime karşı dirençli bir yapı oluşturmalarına neden olur. Bu durumda çiftlerin çocukluk yaşantılarında oluşmuş ve hala sürdürülen his, fikir, davranış biçimlerinde yer alan, geçmişe yönelik izlerin takip edilmesi, sonrasında bu yaşantısal tecrübelerin uygun biçimde çözümlenmesi gerekir.
Bilinçdışı his, fikir ve davranışları gözlemleyecek, hakikat biçimde yorumlayacak, uygun vakit ve formda lisana getirerek sağlıklı tahlilleri ortaya koyabilecek kişi ise yalnızca bir ruh sıhhati uzmanı olmalıdır. Zira bireyler kendi davranışlarını yahut ilgilerini mevcut ağır hislerinden kaynaklı olarak gereğince objektif değerlendiremeyebilirler.
Psikoterapi hizmeti ise bireylere hem kendi iç dünyalarını tanımalarında hem de ilgilerindeki rol süreçlerini ve partnerleriyle olan duygusal etkileşimlerini anlamalarında objektif bir kıymetlendirme sağlar.
Tüm bu durumlar göz önünde bulundurulduğunda her ne sebeple olursa olsun bağ içerisinde partnerler toksik bir ilgiye sahip olduklarını düşünüyor ve bu ilgiyi istedikleri kaliteli alakaya dönüştüremiyorlarsa kesinlikle bir psikoterapi takviyesi almaları gerekir.