2020’nin başlarında inanılmaz bulaşma suratı ile dünya haber manşetlerinde yeni bir virüsten bahsedilmeye başlandı.
Çıkış noktası Çin’in Wuhan kentinin besin pazarı olan bu virüs, 2019’dan bu yana ABD’den tutun da ülkemize kadar neredeyse her ülkeye yayıldı ve şu anda on binlerce vefata sebep olduğundan bahsediliyor ve olay sayıları toplamda yüz binleri buluyor.
SARS-CoV-2 olarak isimlendirilen bu virüsün sebep olduğu hastalık COVID-19 olarak isimlendiriliyor.
Virüse dair global paniğe rağmen, hastalığa sahip birisiyle temas etmediğiniz sürece onu kapma ihtimaliniz yok denecek kadar az.
Lakin hastalığa dair birtakım efsaneler de var. Bu nedenle nasıl yayıldığına, öteki coronavirüsler ile bağına ve yayılmasını tedbire konusunda neler yapılabileceğine bir göz atalım.
Belirtileri Nelerdir?
Hekimler virüse dair her geçen gün yeni bir şeyler öğreniyorlar. Şimdiye dek öğrendiklerimiz ortasında virüsün kimi insanlarda hiç bir belirtiye sebep olmayabileceği de var.
Virüsü 2 günden 2 haftaya kadar rastgele bir belirti görmeden taşıyabilirsiniz.
COVID-19’a bağlı birtakım yaygın belirtiler ise şöyle:
-
nefes darlığı
-
vakitle daha şiddetli hale gelen öksürük
-
vakitle sıcaklığı artan düşük seviyede ateş
Bu belirtiler birtakım insanlarda daha ağır hale geliyorlar. Şayet siz yahut tanıdığınız birisi aşağıdaki belirtileri gösterirse acili arayın:
-
nefes darlığı
-
mor dudaklar ve yüz
-
göğüste kalıcı ağrı yahut baskı
-
baş karışıklığı
-
çok uyku hali
Tüm belirtiler şimdi inceleme aşamasındalar.
COVID-19 ve Grip Karşılaştırması
COVID-19’un mevsimsel gripten daha öldürücü olup olmadığına dair çalışmalar yapılıyor.
Bunu tespit etmesi sıkıntı zira toplam olay sayısı bilinmiyor. Test olmayan yahut tedavi aramayan hafif hadiselere sahip insan sayısı çok. Fakat erken periyot ispatlar coronavirüsün mevsimsel gripten daha öldürücü olduğunu gösteriyorlar.
ABD’de 2019-2020 döneminde grip kapan insanların %0.06-0.1’i ölürken, COVID-19 hadiselerinde ise bu oran %1.2 civarında.
Gribin birtakım yaygın belirtileri şöyle:
-
öksürük
-
burun akıntısı
-
hapşırma
-
boğaz ağrısı
-
ateş
-
baş ağrısı
-
bitkinlik
-
üşüme
-
vücut ağrıları
Coronavirüslerin Sebebi Ne?
Coronavirüsler zoonotik virüslerdir. Yani insanlarda gelişmeden evvel hayvanlarda gelişirler.
Virüsün hayvanlardan insanlara geçmesi için beşerler enfeksiyonu taşıyan hayvan ile yakın temas kurmaları gerekiyor.
Virüs insanlarda gelişim gösterdiği vakit teneffüs yolu damlacıkları ile şahıstan şahsa yayılmaya başlar. Öksürüp hapşırınca havaya yaydığımız taneciklere bu isim veriliyor.
Viral husus bu damlacıklara tutunur ve bir diğeri tarafından solunduğunda virüs bulaşmış olur.
2019 coronavirüsü şimdi aşikâr bir hayvan ile ilişkilendirilmedi.
Araştırmacılar virüsün yarasalardan başka hayvanlara ve oradan da insanlara geçtiğine inanıyorlar. Bu geçiş muhtemelen Çin’in Wuhan kentindeki açık besin pazarında oldu.
Kimlerde Risk Daha Fazla?
Virüsü taşıyan birisi ile temasa geçtiyseniz ve bilhassa de onun öksürdüğü, hapşırdığı anda yanında olduysanız riskiniz daha fazla.
Yanlışsız tedbirleri almadan şunları yaparsanız riskiniz daha fazla olur:
-
virüsle temas etmiş birisiyle birlikte yaşamak
-
virüsü kapmış birisine bakmak
-
virüsü kapmış bir partnerinizin olması
Yaşlı beşerler ve belirli sıhhat sorunlarına sahip olan insanlarda virüsle temasla birlikte komplikasyon riski daha fazla. Bu rahatsızlıklar şöyle:
-
KOAH ve astım üzere akciğer sorunları
-
belirli kalp rahatsızlıkları
-
HIV üzere bağışıklık sistemi rahatsızlıkları
-
tedavi gerektiren kanser
-
çok obezite
-
denetim altında değillerse kronik hastalıklar; diyabet, böbrek hastalıkları ve karaciğer hastalıkları üzere başka sıhhat sorunları
Gebe bayanlarda komplikasyon riski öbür viral enfeksiyonlar için daha yüksek lakin coronavirüste de bu geçerli mi şimdi bilinmiyor.
Coronavirüs Nasıl Teşhis Edilir?
COVID-19, viral enfeksiyonlardan kaynaklı öteki rahatsızlıklara emsal biçimde teşhis edilir: kan, tükürük yahut doku örnekleri ile. Lakin birden fazla testte burun deliğinizden bir pamuk ile numune alınması yolu uygulanıyor.
Şayet COVID-19’a sahip olabileceğinizi düşünüyorsanız yahut belirtiler görürseniz çabucak hekiminizle konuşun. Hekim meskende kalıp kalmamanız gerektiğini söyleyecektir ve belirtilerinizi gözlemleyecektir. Gerekirse sizi hastaneye de sevk edebilir.
Hangi Tedaviler Mevcut?
Şu anda COVID-19’a özel bir tedavi yok ve enfeksiyonun ilacı da mevcut değil fakat seçenekler araştırılıyorlar. Şu anki tedavi virüs sürecini atlatırken belirtileri yönetmek üzerine şurası.
Şayet COVID-19 olduğunuzu düşünüyorsanız çabucak tıbbi yardım alın. Hekiminiz gelişen belirti ve komplikasyonlar için bir tedavi önerecektir.
SARS ve MERS üzere öbür coronavirüsler de belirti idaresi ile tedavi edildiler. Kimi hadiselerde deneysel tedaviler de verimliliklerini görmek için uygulanıyorlar. Bu hastalıklar için uygulanan terapi örnekleri şöyle:
-
antiviral ve retroviral ilaçlar
-
nefes alma takviyesi
-
akciğer şişmesini önlemek için steroidler
-
kan plazma nakli
COVID-19’un Olası Komplikasyonları Nelerdir?
Virüsün en önemli komplikasyonu 2019 yeni coronavirüs enfeksiyonu zatürresi olarak isimlendiriliyor.
2020’de yapılan bir çalışmanın sonuçlarına nazaran, Wuhan’da zatürree nedeniyle hastaneye gelen 138 kişinin 26 tanesi ağır durumdaymış ve ağır bakım ünitesine alınması gerekmiş.
Ağır bakıma alınan insanların %4.3’ü bu zatürree çeşidinden ötürü hayatını kaybetmiş. Ağır bakıma alınan insanların yaş ortalamasının yüksek olduğunu ve ağır bakıma alınmayanlara nazaran daha fazla sıhhat sorununun olduğu unutulmamalı.
Şu anda direkt 2019 coronavirüsle ilişkili tek hastalık zatürree. Araştırmacılar COVID-19 geliştiren insanlarda aşağıdaki komplikasyonları da görmüşler:
-
akut teneffüs yolu rahatsızlığı sendromu
-
sistemsiz kalp ritmi
-
kardiyovasküler şok
-
ağır kas ağrıları
-
bitkinlik
-
kalp hasarı yahut kalp krizi
Coronavirüsler Nasıl Önlenirler?
Virüsün yayılımını önlemenin en güzel yolu COVID-19 yahut teneffüs yolu hastalıkları belirtileri gösteren beşerlerle temastan kaçınmak yahut teması sonlandırmak.
Yapabileceğiniz sonraki yeterli şey ise âlâ bir hijyene sahip olmak ve bakteri ile virüslerin geçişini önlemek için toplumsal ara uygulamasına uymak.
Tedbire İpuçları
-
Ellerinizi ılık su ve sabunla 20 saniye boyunca sık sık yıkayın.
-
Elleriniz kirliyken yüzünüze, gözünüze, burnunuza ve ağzınıza dokunmayın.
-
Hasta üzereyseniz yahut soğuk algınlığı, grip belirtileriniz varsa dışarıya çıkmayın.
-
Öksüren ve hapşıran insanlardan en az 1 metre uzakta durun.
-
Öksürüp hapşırırken dirseğinizle ağzınızı kapatın. Kullandığınız peçeteleri çabucak atın.
-
Çok dokunduğunuz objeleri temizleyin. Telefon, bilgisayar, çatal bıçak, tabaklar ve kapı elcikleri üzere yerleri dezenfektanlar ile temizleyin.
Başka Coronavirüs Tipleri
Coronavirüs, mikroskop altındaki taçlı imajından ötürü bu ismi alıyor.
Corona sözü latince taç manasına geliyor ve yakından bakıldığında virüste merkezinden her tarafa yanlışsız çıkan taç üzere proteinler var. Bu proteinler virüsün gayesine bulaşıp bulaşamayacağını tanımlamasını sağlıyorlar.
Ağır akut teneffüs sendromu yani SARS da 2000’lerin başında çok bulaşıcı olan bir coronavirüs kaynaklıydı. SARS virüsü o vakitten bu yana denetim altında tutuluyor.
COVID-19 ve SARS
Coronavirüs birinci kere haberlere düşmüyor zira 2003 SARS salgını da coronavirüs kaynaklıydı.
2019’daki virüste olduğu üzere, SARS virüsü de birinci olarak hayvanlardan insanlara geçti.
SARS virüsünün yarasalardan geldiği ve başka hayvanlara geçtiği, oradan da insanlara geçtiği düşünülüyor.
İnsanlara geçtikten sonra SARS süratli bir formda beşerler ortasında da bulaşmaya başladı.
Yeni coronavirüse dair tasa verici olan nokta ise şimdi bir tedavi olmaması ve şahıstan şahsa geçişinin şimdi önlenememesi. SARS ise denetim altına alınabildi.
Gelecekte Ne Olacak?
Birinci evvel panik yapmamanız öneriliyor. Maskenizi takıp, hijyen kurallarına uymak, gerekli olmadıkça dışarı çıkmamak ve toplumsal aralık uygulamasına uymak virüse maruz kalma konusunda ihtimalinizi düşürecektir.
2019 coronavirüse dair haberlerde vefatlar, karantinalar ve seyahat yasakları olması muhtemelen çok korkutucu görünüyor.
Sakin kalın, COVID-19 tanısı aldıysanız tabibin tekliflerini takip edin ve güzelleşmeyi bekleyin. Böylelikle kimseye de bulaştıramazsınız.
Bu günler başladığı üzere bitecek. Ve biz tekrar sıhhat dolu günlerimize geri döneceğiz. Rastgele bir sorunuz olursa bana mail yahut bildiri aracılığıyla ulaşabilirsiniz. Şayet Covid- 19 tanısı almadıysanız ve daima bu hastalığın bulaşması ile ilgili endişe ve tasa içerisindeyseniz, ve bu hayat kalitenizi etkiliyor ve sizin işlevselliğiniz bozuluyorsa ruhsal takviye almaktan kaçınmayın.