Bundan 2.400 yıl kadar evvel yaşamış Yunan filozof Sokrates kendini bilmenin en büyük faziletlerden olduğunu söylemişti. Her ne kadar günümüzde genel yargı herkesin çok ben-merkezci, bencil ve takıntı derecesinde kendisiyle ilgilenen şahıslar olduğunu argüman etse de gerçek bundan epeyce farklı gözükmekte.
Aslında kendimizin, fikirlerimizin ve kim olduğumuzun pek de farkında değiliz. Araştırmalara baktığımızda bu hiç de şaşılası gözükmüyor, birden fazla yetişkin gününün çok ufak bir kısmını yalnız başına ve düşünerek geçiriyor. Buradaki düşünmeyi “Akşam ne yesek sanki?” yahut “Bu ay elektrik faturası biraz fazla mı geldi?” diye algılamayın lütfen. “Ben kimin?”, “Ne yapıyorum?”, “Hayatımda kıymet atfettiğim fikirler, pahalar nelerdir?” üzere sorulardan ve rahatlamak için kendimize rahat bir alan tanımaktan bahsediyorum.
Ancak tüm bunları kendime ayıracak kâfi vaktim yok mazeretiyle de geçiştiremeyiz. 2014 yılında yapılan değişik bir çalışmada (Wilson vd., 2014) araştırmacılar iştirakçilere 2 seçenek sundu: ya sessiz bir halde oturup kendileri ve hayatları hakkında düşünecekler ya da kendilerine acı verici elektrik şokları verecekler. Her 10 iştirakçiden 4’ü elektroşok seçeneğini tercih etti. Bu bireyler kendileri, ilgileri ve hayatları hakkında ne istediklerini yahut yaptıklarını düşünmenin acısındansa elektroşokun acısını daha katlanılır görmüşlerdi. Kısaca, vaktimiz ve yerimiz olsa dahi kendimiz hakkında düşünmekten kaçınabiliyoruz. Fakat kim olduğumuzu anlamaya çok az bir vakit ayırdığımızda hem benlik algımız hem de hayatımızdaki kıymetli bireylerle bağlarımız hayli olumsuz etkilenmekte.
Peki nedir bu kendini tanıma? Burada literatürdeki pek çok kavrama değinebiliriz fakat benlik-kavramı berraklığı buradaki en kıymetli kavram olabilir. Bu kavram bir kişinin kendisi hakkındaki kanılarının ne kadar dengeli, daima, ayarlı ve berrak olduğunu tanımlar. Bu özelliği yüksek olan bireyler kendilerini tanımlamakta çok az zorluk yaşamakta ve tarifleri vakit geçse de sabit kalmaktadır. Tıpkı vakitte birbiriyle çelişen fikirleri daha az olmaktadır (örneğin hem utangaç hem de rahat kaynaşan birisi olduğunu söylemek gibi).
Bu cins şahıslar bir diğerine kendisini anlatırken pek zorluk yaşamazlar, niyetleri ekseriyetle makul bir paralellik gösterir ve kim olduklarına dair açık bir tanımlamaları vardır. Kendileri hakkındaki görüşleri süratlice ve daima değişmez. Bu türlü bir özelliğe sahip olmanın elbette pek çok yararı vardır. Bu şahıslar daha az gerilimli, depresif, korkulu ve evhamlıdır. Birebir vakitte benlik-saygıları yüksek, hayatı daha manalı gören ve hem ömür doyumu hem da iyi-oluş halleri daha yukarda olan bireylerdir. Tüm bunlar kişisel manada işimize yaradığı üzere tıpkı vakitte münasebetimize de fayda sağlar.
Benlik-kavramı berraklığı yüksek olan bireyler bağlantılarında daha fazla tatmin, sıcaklık ve bağlılık deneyimlemektedirler. Daha yüksek bir benlik-saygısına sahip oldukları için bu tesir bağlantılarına da yansımaktadır.
Bu şahıslar kendileri hakkında daha kararlı bir yargıya sahip oldukları için kendilerine kalan ekstra vakit ve enerjiyi ilgileri yansıtarak onu adeta besler ve korur. Bu sebeple berraklığı yüksek olan şahısların bağlantıları de uzun sürmektedir. Bireyler kendileri hakkında dengeli yargılara sahip oldukları için münasebetlerini de hayatlarının değerli bir modülü olarak görmektelerdir.
Böyle bir partnere sahip olduğunuzu hayal edin. Partnerinizi fikirleri, hisleri ve kanıları fazla değişken değil, öngörülebilir ve dengeli. Ne istediğinin ve ne istemediğinin farkında. Amaçları ve pahaları paralellik göstermekte. Olumsuz bir sürpriz ihtimali hayli az. Bu türlü bir partner size de daha alımlı gelmiyor mu?
Benlik-kavramı berraklığı yüksek olan bireylerin arkadaşları, partnerleri yahut etrafındaki bireyler bu bireyleri tanımlarken misal ve yakın sözler seçmektelerdir. Zira bu bireyler vakit, yer ve bireylere nazaran değişen bir benlikten fazla girdiği ortamın hali ne olursa olsun kendi yapısını koruyabilen bir benliğe sahiptir. Bu da onları daha öngörülebilir, güvenilebilir ve istenilir kılmaktadır. Bu türlü şahıslarla yaşadığımız ilgiler bizler için epey kolay, ödüllendirici ve kaygısızdır. Bu yüzden bu türlü insanları daha cazip, ilgili ve yakın buluruz. Duygusal olarak öngörülemez, niyetleri tutarsız ve çarpık, davranışları belgisiz ve plansız şahıslarsa bizde korku, kaygı ve rahatsızlık hisleri ortaya çıkarır. Bu öngörülemezlik içinde ekseriyetle kendimizi muhafazaya çalışarak bu bireylerle yakınlaşmaz yahut yakın isek münasebetimizi bitiririz.
Partnerimiz ne kadar kendini yeterli tanıyorsa biz de onu o kadar âlâ tanırız. Şayet kim olduğu hakkında en ufak bir fikri olmayan bir partnere sahipsek nitekim onu tanıdığımızı ve ne yapacağını öngörebildiğimizi tez edebilir miyiz?
Romantik alakalarda birçok vakit çiftler birbirlerine ilişkin özellikleri benimserler. Bu aslında istenilen ve olumlu bir durumdur. Şayet siz ve partneriniz benlik-kavramı berraklığı yüksek insanlarsanız, bu benimseme durumu epey yararlı bir durumdur. Zira hem kendinizin hem de partnerinizin kim olduğunu biliyorsunuz, geriye ondaki olumlu özellikleri almak ve ona kendinizdeki olumlu özellikleri vermek kalıyor. Fakat siz yahut partneriniz benlik-kavramı berraklığı düşük bireylerseniz, çarçabuk karşı tarafın benlik özelliklerini kopyalayabilir ve kendinize yabancılaşabilirsiniz. İstemediğiniz şeyleri düşünür, hisseder ve uygularsınız. Bu da kendinizi ve dünyayı okumanızı, öngörmenizi epeyce zorlaştırır. Sonuç olarak dertli, endişeli ve rahatsız bir dünyanın içinde kapana kısılmış hissedersiniz. Şayet bu türlü hisler deneyimliyorsanız uzman bir psikologtan yardım almanız sizin için yararlı olabilir. Zira kendini keşfetmeden bir diğerini kopyalamak vakitle kendimizi kaybetmemize ve bizi kim olduğumuz hakkında çözülmesi sıkıntı bir belirsizliğe götürür. Lakin kendini tanıyan ve bilen kişi için hayatın olağan zorlukları dışında yeni bir tasa ve kaygı kaynağı çok yoktur. Zira sonlarını ve potansiyelini bilen kişi zorluklarla da uğraş edebilecek gücü kendine bulacaktır.